Sentyabrın 19-da ABŞ-ın BMT-dəki daimi nümayəndəsi Linda Tomas-Qrinfild Rusiyanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasından (BMT TŞ) çıxarılması məsələsində Ukraynanı dəstəkləyib. Bir gün əvvəl Finlandiya Prezidenti Aleksander Stubb BMT Təhlükəsizlik Şurasının tərkibinin genişləndirilməsini, istənilən dövlətin veto hüququnun ləğvini və Moskva ilə Kiyev arasındakı münaqişəyə bənzər hərbi əməliyyatlarda iştirak edən ölkələrin çıxarılmasını nəzərdə tutan islahatlara çağırıb.
Əvvəllər bir çox ölkələr – Türkiyə, Çexiya, İsrail və s. BMT-nin dişsizliyinə və siyasi imkansızlığına görə islahatların aparılması zərurətindən danışırdılar. Ermənistana qarşı qəbul edilən dörd qətnamənin yerinə yetirilməməsinə görə, təbii ki, Azərbaycan da qurumdan narazı idi. Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü və HƏMAS-ın İsrailə hücum etməsi planetdə sülhün və təhlükəsizliyin qorunmasını təmin etməyə hesablanmış bir təşkilatın acizliyini açıq şəkildə nümayiş etdirdi.
Lakin reallıqda İkinci Dünya müharibəsi başa çatdıqdan sonra - planetdə sabitliyin bərqərar olması məsələlərindəki qüsurlarına görə 24 oktyabr 1945-ci ildə Millətlər Liqasını əvəz edən BMT də indi eyni vəziyyətdə qaldı. BMT, Millətlər Liqası kimi, təcavüzkar ölkələrə münasibətdə heç bir təsirli tədbirə malik deyil, necə ki, İkinci Dünya müharibəsinin başlanmasının qarşısını bir vaxt ala bilmədi, bu gün də BMT-nin aqressiyanı dayandırmaq üçün heç bir aləti yoxdur. Üstəlik, böyük ölçüdə ən aqressiv olan Rusiya və Çinin öz şəxsi maraqları üçün istifadə etdiyi və bir-birini daimi dəstəklədiyi Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvünün veto hüququ sayəsində. Ayrıca, beynəlxalq sabitliyin və təhlükəsizliyin beş təminatçısından biri olan Rusiya iki il yarımdan çoxdur ki, qonşu Ukrayna ərazisində ən ölümcül silah növlərindən istifadə etməklə işğalçılıq müharibəsi aparır.
Oktyabrın 7-də HƏMAS üzvləri tərəfindən İsrailin mülki əhalisinə və ölkəsinin qonaqlarına qarşı törədilmiş qanlı qırğından sonra Çexiyanın müdafiə naziri Yana Çernoxovanın qəti bəyanatı hamımızın yadındadır. O, BMT Baş Assambleyasının Yaxın Şərqdə vəziyyətin gərginləşməsi ilə bağlı təsdiq etdiyi qətnamədə HƏMAS-ın İsrailə qarşı terror hücumunu pisləməməişdi: “Mən BMT-nin yerinə utanıram. Fikrimcə, Çexiyanın terrorçuları dəstəkləyən və özünümüdafiə kimi elementar hüquqa hörmət etməyən bir təşkilatdan gözlədiyi heç nə yoxdur. Gəlin ondan çıxaq”.
Çernoxova dünya təşkilatının nizamnaməsinə istinad edərək xatırladıb ki, nizamnamənin “prinsiplərini sistemli şəkildə pozan” BMT üzvü Baş Assambleyadan xaric edilə bilər: “İran müntəzəm olaraq İsraili hədələyir, amma əvəzində heç nə olmur, Rusiya Ukraynada müharibəyə başlayıb, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin isə hamının üzünə gülür və günahsız mülki insanları öldürməkdə davam edir. Bunlar BMT-nin vecinə deyil. İran, Şimali Koreya, Suriya, Əfqanıstan, Mavritaniya və bir sıra digər qeyri-demokratik dövlətlər hər gün insan hüquqlarını pozur, buna görə də təbii ki, BMT prinsiplərinə uyğun hərəkət etmirlər və heç kim onları qurumdan çıxarmır”.Və o, tamamilə haqlıdır - çoxtərəfli əməkdaşlığın və kollektiv sülhməramlılığın əsas dünya orqanı olmağa çağırılan BMT öz qaydalarının tətbiqində tamamilə iflic olub və buna görə də dünya ictimaiyyətinin gözündə nüfuzdan düşüb. BMT TŞ bir tərəfdən ABŞ, İngiltərə və Fransanın veto hüququna malik Qərb demokratiyaları ilə, digər tərəfdən Rusiya və Çinin avtokratik oxu arasında diplomatik müharibə meydanına çevrilib. Tərəflər daim onlara uyğun olmayan qərarların qarşısını alır, bununla da BMT-nin tabutuna daha bir mismar vururlar.
Düz bir il əvvəl Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski BMT Nizamnaməsinə dəyişiklik etməyə çağırıb və təhlükəsizlik arxitekturasını bərpa etmək üçün konkret tədbirlər təklif edib. O, BMT TŞ-nin xüsusi iclasında bildirib ki, təcavüzkarın əlindəki veto BMT-ni çıxılmaz vəziyyətə salıb.
Və bundan əvvəl, Rusiya ordusunun Buçada törətdiyi cinayətlərdən dərhal sonra, BMT TŞ-nin iclasında çıxış edən Ukrayna Prezidenti cinayətlərin BMT TŞ-də veto hüququ olan bir ölkə tərəfindən törədildiyini söyləyib: “Veto hüququnun öldürmək hüququna çevrilməsi qlobal təhlükəsizliyin bütün arxitekturasını sarsıdır, pisliyin cəzasız qalmasına və bütün dünyaya yayılmasına imkan verir, sülh və təhlükəsizlik üçün işləyə biləcək hər şeyi məhv edir”.
Zelenski Rusiyanı dayandırmağa çağırıb və xəbərdarlıq edib ki, belə davam edərsə, ölkələr öz təhlükəsizliklərini təmin etmək üçün beynəlxalq hüquq və institutlara deyil, yalnız silah gücünə arxalanacaq: “BMT sadəcə bağlana bilər. Xanımlar və cənablar, BMT-ni bağlamağa hazırsınızmı? Sizcə, beynəlxalq hüququn vaxtı keçibmi? Cavabınız yoxsa, indi hərəkət etməlisiniz. Dərhal hərəkətə keçin. BMT-nin təhlükəsizlik sistemində islahatlar aparılmalıdır ki, veto hüququ öldürmək hüququ olmasın”.
Türkiyə Prezidenti Ərdoğan da dəfələrlə BMT-də islahatlara çağırıb. Onun sözləri “dünya beşdən böyükdür” bəyanatının mənası odur ki, BMT TŞ-də həlledici səs və veto hüququ olan yalnız beş ölkə olmamalıdır.
Keçən il Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun sədrliyi ilə Təhlükəsizlik Şurasının iclasını tərk edən İsrailin BMT-dəki daimi nümayəndəsi Gilad Erdanın Fələstin məsələsini həlak olan hərbçilərin və polislərin anım günü gündəliyinə daxil etməsinə qarşı demarşı hamımızın yadındadır.BMT-nin fəaliyyətindən narazı olanlar həqiqətən saysız-hesabsızdır və təşkilat bunun üçün bir çox səbəblər irəli sürür. Təkliflər də kifayət qədər qəti səslənir - radikal islahatdan tutmuş dağılmaya, ayrılıqdan konkret ölkənin xaric edilməsinə qədər.
İndi də planetin ən mühüm ölkəsi olan ABŞ-ın nümayəndəsi Rusiyanın Təhlükəsizlik Şurasından çıxarılmasının tərəfdarı olub. Lakin yaxın vaxtlarda bu məsələ ilə bağlı qərarın veriləcəyini gözləmək olmaz. Çox güman ki, BMT-nin özündə islahatlar aparılacaq və ya dəyişdiriləcək. Mütləq - "Karfagen məhv edilməlidir". Amma, birincisi, Millətlər Liqası ilə bağlı vəziyyətdə olduğu kimi, bir çox ölkələrin hansısa formada iştirak etdiyi böyük müharibəyə son qoymaq lazımdır.
