Qusar rayon icra hakimiyyətinin başçısı Şair Alxasovun 5 oktyabr 2017-ci il tarixli sərəncamındakı bəzi “xırda” anlaşılmazlıqlara fikir verməməklə oxuyuruq ki, Qusar şəhəri ərazisində hələ də milli-mənəvi ideolojı tələblərə uyğun gəlməyən küçə adlarına rast gəlinir. Və həmin sərəncamla rayon icra başçısının 30 sentyabr 2016-cı il tarixli 41 saylı sərəncamı ilə M.F.Axundovun adı verilmiş k-6 saylı küçənin adı şəhid Adil Camalovun adı ilə əvəzlənmişdir.
Məşhur Ədibin adının cəmi bir sonra küçədən götürməyin səbəbi nədir görəsən? Adı Respublika Milli Kitabxanasına verilmiş, şərəfinə muzeylər açılmış, məktəblər tikilmiş,küçələr salınmış, mükafatlar təsis edilmiş və s. M.F.Axundovun suçu nə imiş? Axı M.F.Axundov Quba-Qusar bölgəsində izi olan ədiblərimizdəndir. O, A.Bakıxanovun Qubada yaratmış ”Gülüstan” ədəbi məclisin fəallarından biri olmuşdur. Həmçinin Mirzə Fətəli M.Lermontovun Qusarda sürgündə olarkən burada eşidib qələmə aldığı “Aşıq Qərib” əsərinin çap edilməsi üçün görkəmli rus şairinə köməklik göstərmişdir və böyük mütəfəkkir bundan əlavə 1859-1864-cü illərin materiallarından çıxış edərək Qusar yaşayış məntəqəsindən danışarkən burada 84-cü Şirvan gərargahının əlahəzrət V.K.Nikolay Konstantinoviçin polku yerləşdiyini geyd etmiş, “Qusar” adının xəzər tayfa və tayfa başçısı adından törəndiyini yazmışdır. Deməli, M.F.Axundov Qusarın tarixində heç də “yad” adam deyil, xidmətləri olan, adı əbədiləşməyə layiq unudulmaz yazıçılarımızdandır. Və burada yadıma görkəmli dramaturqun öz sözləri düşür:”Dünyada insan üçün ən böyük ləzzət yaxşı ad qoyub getməkdir ki, belə bir adı ancaq yaxşı əməllərin müqabilində əldə etmək olar”.
Azərbaycan Republikasının Pirizdenti İlham Əliyev yazır: “M.F.Axundzadə bütün həyatı boyu doğma vətənin və xalqının tərəqqisi yolunda yorulmadan çalışaraq yeni dövrün irəli sürdüyü mühüm elmi, mədəni və ictimai-siyasi məsələlərə daima fəal münasibət ifadə edən və zamanın qabaqcıl ideyalarından bəhrələnməyə çağıran yaradıcılığı ilə Azərbcan mədəniyyətinin inkişafı tarixində parlaq səhifə açmışdır”. Və bir neçə il öncə Prizdentin sərəncamı ilə M.F.Axundzdənin 200 illyi böyük təntənə ilə keçirildi. 20 minillik” M.F.Axundov əsri” kimi tarixə düşdü.
Göründüyü kimi, Azərbaycan xalqının ictimai, tarixi və ədəbi-mədəni həyatında M.F.Axundov ayrıca bir mərhələni təşkil edir.Peşəkar milli teatr sənətinin, realist bədii nəşrin, demokratik fəlsəfi və estetik fikrin, ilk əlifba inqilabnın, ümumiyyətlə, mənəvi mədəniyyətimizin bütün sahələrində “yeni dövrün” banisi olan Axundovun zəngin və çoxcəhətli yaradıcılğı lokal milli çərçivələri aşıb keçir, islam xalqları miqyasinda ümumşərq və ümumbəşəri bir tarixi məna və əhəmiyyət kəsb edir.
2016-cı ildə icra başısının sərəncamı ilə həmişəyaşar şairimiz, milli poeziyamızın simvolu, ədəbiyyatımızın pasportu sayılan M.Ə.Sabirin küçə adı da dəyişdirilərək Qarabağ döyüşlərində itkin düşmüş ,sonra şəhidlik verilmiş Mehman Həsrətovun adı ilə əvəzlənmişdir.
Əlbəttə, Qarabağ müharibəsi veteranlarına, şəhidlərinə böyük hörmətimiz var. Təqdimatı hələ 1997-cı ildə yüksək səviyyədə keçirilmiş “Dövlət televiziyasında geniş işıqlandırılmış ə müəllifi olduğum “Qusar şəhidləri” kitabımı onların ruhu qarşısında olan borcum əsasında qələmə almışam.
Çoxları hesab edir ki, (bir yazıçı-jurnalist kimi elə özüm də) şəhid adları təhsil və mədəniyyət müəssisələrinə verilməklə də əbədiləşdirə bilərdi. Bunu məhz nəyə görə, belə deyək, görkəmli ədiblərimizin hesabına edildiyini anlamaq olmur. ”Bənzərəm bir qocaman dağa ki, dəryada durar “ deyən dahi Sabiri “tərpətmək” “dəbərtmək” də olar? Bəlkə demək istəyirlər “Sabir necə tarac olur-olsun, nə işim var”?
Xatırladaq ki, qüdrətli Mirzələrin hər ikisi realizm baniləridir. Mirzə Ələkbər tənqidi realizimin , Mirzə Fətəli maarifçi realizmin, sonuncu peyğənbərimiz Məhəmmədin “Ziyalının mürəkkəbi şəhid qanından üstündür” buyurması məsələyə aydınlıq gətirərmi?
Və bu arada gözlərimin önündə rayondakı qopmuş, oxunuşu pozulmuş ,müəmmalı səhv, başabəla küçə lövhələri canlandı. Fizuli (Füzuli yazılmalıdır) , Tofik İsmayilov (Tofiq İsmayılov ) , Melikov... Görəsən, bu hansı Məlikovdur, böyük maarifçi Həsən bəy Məlikov Zərdabi, görkəmli alim Firuz Məlikov, yoxsa... Başqa bir lövhə: Salahov kuce ( küçəsi ) - bəs bu kimin adınadır, Tahir Salahovun, yoxsa Baba Salahovun? Salahov soyadlı məşhurlar nə çox Azərbayanda?
Heydər Əliyev Mərkəzinə gedən qonaq-qaralı möhtəşəm küçə Əziz Səfixanovun adını daşıyır. Məlumat üçün bildirim ki, Ə.Səfixanov Azərbaycan dövlətçilyi uğrunda şəhid olmuş qəhrəman polis işçisidir. Daxili işlər nazirinin həyatını xilas etmək üçün sinəsini güllə qabağına vermiş, haqında kitablar yazılmış müharibə veteranının adının, soyadının qusarsayağı (Eziz Sefixanov küçesi ) yazılması ruhuna hörmətsizliklə yanaşı, Azərbaycan dilinin orfaqrafiya qaydalarının və saflığının pozulması kimi də başa düşülməlidir.
Qusardan başqa dünyanın heç bir yerində görməzsiniz ki, insanın ölüm tarixi doğum ilindən əvvəl yazılsın. Bu mənada Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Mirzə Vəliyevin büstündəki tərsliyə fikir verin: 1944-1923. Milli Qəhrəmanlar - F.Musayevin və S.Səfərovun barelyefləridəki səhvlər də düzəldilməlidir. Mədəniyyət, ticarət obyektləri lövhələrində, hətta ”Qusar” qəzeti səhifələrindəki səhv və çatışmazlıqlardan narahatlıq keçirməyə bilmirsən .
Uzun illərdir ki, latın qrafikalı Azbaycan əlifbasına keçməyimizə baxmayaraq, küçə adlarının, hələ də “krill” hərfləriylə yazılması məsuliyyətsizlikdən başqa bir şey deyil.
Beləcə faktlar çox, fikir verən yox. Bütün bunlar təkcə dil və yazı məniyyətinin deyil, rayonda ümumi mədəni səviyyənin hansı durumda olduğunu göstərir.
Yenidən zəmanəmizin ən böyük satirik şairi, millət yolunda şəhid olmuş Sabirin narahat səsini eşidirəm :
Könlüm bulanır küçədə çövlanını görcək,
Nitqim tutulur hərzəvi hədyanını görcək...
Və dillər əzbəri məhşur bir xalq mahnısının misraları yadıma düşür :
Küçələrə su səpmişəm,
Yar gələndə toz olmasın.
Elə gəlsin, elə getsin,
Aralıqda söz olmasın.
Amma çox təəssüf ki, aralıqda söz də var, giley-düzar da, irad və etiraz da. Və yəqin ki, bu haqda fikirləşib, tədbir görən də olacaq .
Həsən Xasıyev,
Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü,
respublikanın Fəxri Mədəniyyət işçisi.
22.07.2019-ci il \\hurriyyet.org\\
