2022-ci il Nobel Sülh Mükafatı laureatlarının adları elan olunan kimi sosial şəbəkələrdə müzakirələr, tənqidlər başladı: istifadəçilər təəccüblənirlər ki, Ukraynada genişmiqyaslı qanlı müharibə aparan Rusiya və ona dəstək olan Belarus nümayəndələrini necə qalib elan etmək olar?
Yaxşı, gəlin bunu anlamağa çalışaq: ruslar və belaruslar üçün Nobel mükafatı tamamilə təsadüfdür, yoxsa hələ də əsəb üçün əsas var?
Oktyabrın 7-də Ukrayna tarixində ilk dəfə olaraq Nobel Sülh Mükafatıb aldı. Öz missiyasını Ukraynada və ATƏT regionunda insan ləyaqətinin təbliği, insan hüquqlarının, demokratiyanın və həmrəyliyin yaradılması adlandıran Ukraynanın “Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi” hüquq müdafiə təşkilatı mükafatı qazandı. Yeri gəlmişkən, təşkilat “EuromaidanSOS”, “Let My People Go”, “#SaveOlegSentsov” təşəbbüslərinin təsisçisidir.
Əlbəttə, bu, soydaşlarımızla fəxr etmək, belə zəfər xəbərlərinə sevinmək üçün bir səbəbdir. Ancaq bu, bir çox ukraynalı üçün həm də çəlləkdən “bir qaşıq bal”dır. Ona görə ki, ölkəmizin təşkilatı ilə birlikdə Nobel Sülh Mükafatını həm də ruslar və belaruslar qazanıblar. Bunlardan biri SSRİ-də siyasi repressiyaları öyrənmək üçün yaradılmış “Memorial” qeyri-hökumət təşkilatıdır (Rusiya Federasiyasında “xarici agent” kimi tanınıb və bu yaxınlarda ləğv edilib, lakin fəaliyyətini davam etdirir); ikincisi, belaruslu siyasi məhbus, “Vyasna” İnsan Haqları Mərkəzinin rəhbəri Ales Bialiatskidir. Ukraynanın bir çox vətəndaşı belə şəriklilikdən hiddətlənib. Onlar hesab edirlər ki, Nobel Komitəsinin qərarı üç xalqı – Ukrayna, Rusiya və Belarus xalqlarını barışdırmaq üçün növbəti cəhddir. Niyə bu qənaətə gəldiniz sualına belə cavab verilir: Çünki Nobel mükafatının təsisçisinin vəsiyyətinə görə, o, “xalqlar arasında dostluq münasibətlərinə ən böyük və ya ən yaxşı töhfə verənə” verilməlidir.
Son yeddi ayda Rusiya terrorundan yorulan cəmiyyətimiz bu mövzuda xüsusilə aktivləşdi. Onlar mükafatı “Slavyan bazarı” ilə müqayisə edir, gələn il Şimali və Cənubi Koreyadan namizədlərin mükafatı almalarını təklif edir və hesab edirlər ki, Nobel mükafatının təşkilatçıları cizgi filmindəki “Leopold pişiyi” rolunu oynayırlar. Sovet məkanına aid deyildiyi kimi: "Uşaqlar, gəlin birlikdə yaşayaq!".
Bəziləri bu seçimdən əsəbiləşərək təklif edirlər ki, “Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi” mükafatdan imtina etməlidir. Çünki bu nominasiyada rusların və belarusların şəriki olmaq yaxşı deyil.Aydındır ki, sosial şəbəkələrdə qəzəbli şərhlər yazmaq hardasa anlaşılandır. Onlar ən kiçik bir səbəbini görüb indiki Nobel Sülh Mükafatını tənqid etməyi öhdəsinə götürdülər. Ukraynalı laureatların fikri, xüsusən də “Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi”nin rəhbəri Aleksandra Matviyçukun açıqlaması heç kəsi maraqlandırmır. “Mən şadam ki, rəhbərlik etdiyim Mərkəz bu gün “Memorial” və “Vyasna”dan olan dostlarımız və tərəfdaşlarımızla birlikdə Nobel mükafatı aldıq”, - o qeyd edib. Və bildirib ki, onlar Belarus və Rusiya diktatura rejimlərinə qarşı cəsarətli müqavimət göstərirlər.
Ales Bialiatski Belarusun "Vyasna" Hüquq Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri və Lukaşenko rejiminin siyasi məhbusudur (hələ də günahsız şəkildə dəmir barmaqlıqlar arxasındadır). 1997-ci ildən bu təşkilat Belarusda repressiyaların və digər insan hüquqlarının pozulmasının monitorinqini aparır. Müxalifətçi 2020-ci ildə Belarusda keçirilən etiraz aksiyalarında fəal iştirak edib. Onun 2021-ci ildə həbsi “Vyasna”nın Lukaşenkoya qarşı mitinqlərin iştirakçılarına kömək etməsi və siyasi məhbuslar haqqında məlumatların toplanması ilə əlaqələndirilir.
“Memorial” İnsan Haqları Cəmiyyəti isə Rusiyada insan hüquqlarının pozulması hallarını qeydə alır, qaçqınlar və siyasi məhbuslar üçün maarifləndirici proqramlar və hüquqi məsləhətləşmələr aparır. Vaxtilə “Memorial”ın nümayəndələri Stalin repressiyaları qurbanlarının böyük məzarlarını aşkar etmişdilər. Ümumiyyətlə, qurum sovet dövründə edam edilmiş, həbs edilmiş və ya təqiblərə məruz qalmış milyonlarla günahsız insanın xatirəsinin bərpası ilə məşğuldur.
“Memorial” Rusiya Federasiyasında bütün etiraz edənlər kimi "xarici agent" elan edilib və 2021-ci ildə Rusiyada məhkəmənin qərarı ilə qeydiyyatı ləğv edilib. Lakin hüquqi qeydiyyatsız da işini davam etdirir. Təşkilat dövlət orqanlarını nüfuzdan salmaqda və “SSRİ-nin terrorçu dövlət imicini yaratmaqda” ittiham olunurdu. Hamı Putinin SSRİ sevgisi haqqında bilir, ona görə də bu cür ittihamlar təəccüblü deyil.Və nəhayət, təəccüblüdür ki, cəmiyyətimizə kifayət qədər açıq şeyləri izah etmək lazımdır: Nobel Sülh Mükafatı dövlətlərə yox, insanlara və təşkilatlara verilir. Və bu, heç də “qardaş xalqlar”, “barışıq”, “hamını bir masa arxasında oturtmaq cəhdləri” ilə bağlı deyil, şərlə mübarizə aparanlarla bağlıdır. Bəli, mükafat Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəni dayandırmadı. Lakin bu, onların imperiyaya qarşı mübarizəyə verdiyi töhfələri inkar etmir.
Müəllif: Olqa Robeyko
Mənbə: UNİAN
