1 İLDƏ 5 QİTƏDƏ 100 ÖLKƏYƏ 6 MİLYARD DOLLARLIQ SİLAH –Azərbaycan İsrailin qadağasını necə pozub? - ARAŞDIRMA

Yossi Melman

“Middle East Eye” (Böyük Britaniya)

****

İsrail Qərb dünyasının bir hissəsi kimi, azad, demokratik bir cəmiyyət olması ilə fəxr edir. Amma bu, heç də belə deyil. Ən azı söhbət iki əhəmiyyətli sahədən getdikdə.

Birincisi, hər şeydən daha güclü olan, İsrail ordusunun dəmir yumruğu altında Qərbi Şəriyyənin işğalı və Fələstin sakinlərinin əsas mülki və demokratik hüquqlardan məhrum edilməsidir.

Şəffaflığın çatışmazlığı – ikinci sahədir, hökumət hərbi ixrac məlumatlarına şəffaflıq vermir. Senzura diktatorlara, eybəcər rejimlərə, insan hüquqlarının pozulmasına və digər şübhəli hökumətlərə silah satışı ilə bağlı hökumət və təhlükəsizlik qurumlarını potensial olaraq utandıra biləcək istənilən xəbəri basdırır.



Myanma



Myanma bariz nümunədir. Sentyabr ayında bir qrup israilli hüquq müdafiəçisi Ali Məhkəməyə, – 2015-ci ildə seçkilərin keçirilməsinə baxmayaraq, – hakimiyyətdə olan hərbi xuntaya silah satışını dayandırmaq üçün müraciət edib.

İnsan hüquqları qrupları və BMT hesabatlarına görə, Myanma ordusu Rohinya xalqı (müsəlman azlığı) əleyhinə sistemik etnik təmizləmə və hərbi cinayətlər törədir. Yarım milyon insan qonşu Banqladeşə qaçıb, minlərlə adam öldürülüb, təcavüzə məruz qalıb və kəndlər atəşə tutulub.



Təl-Əviv bir neçə ildir İsrail Aerokosmik Sənayesi (IAI) tərəfindən istehsal edilən dinləmə cihazları, kommunikasiya vasitələri və patrul gəmiləri də daxil olmaqla, Myanmaya silah satır. Həm də İsrail şirkəti olan “Tar Ideals Concepts” Myanmanın xüsusi təyinatlı qüvvələrinə təlim keçib.

İsrail hökumətləri bu müqavilələrdən “utanırdı”, amma silah istehsalçılarını və dövlət sənayesini bunun davamlı olmasına təşviq etdi. Eyni zamanda, məlumatları basdırmaq üçün hərbi senzuradan istifadə olundu.

Beləliklə, bütün bu sazişlər barədə nə bilirik? Myanma xuntası öz rəsmi internet saytlarında qürurla öyünərək İsrail rəhbərliyi ilə çəkilən fotoşəkilləri paylaşıb: 2015-ci ilin sentyabr ayında hərbi xuntanın yüksək vəzifəli zabitləri ilə yanaşı, mülki hökumətdən asılı olmayan Myanma Silahlı Qüvvələrinin baş komandanı general Min Aunq Hlainq və prezident Reuven Rivlin arasında görüşlər, İsrail ordusunun başçısı Qadi Aysenkot və İsrailin təhlükəsizlik xidmətlərinin rəhbərləri və silah sənayesində yüksək vəzifəli şəxslər…

Hlainq hətta öz “Facebook” səhifəsində yazıb ki, o, həmkarları ilə Təl-Əvivdə müdafiə şirkətləri, o cümlədən “İsrail Aerospace Industries” şirkətinə səfər edib.



Çinlə əlaqələr



Yaxın vaxtlarda “Commtac” – İsraildə pilotsuz təyyarələri istehsal edən şirkət – Myanma ordusunda olan Çin istehsalı olan dronlara quraşdırılmış avadanlıqları “Elul” (İsrail silahları satışı üzrə broker) vasitəsilə satdığı öyrənilib. “Commtac” – İsrail dron istehsalçısı “Aeronautics Defense Systems” şirkətinin törəmə qurumudur.

İsrail hökuməti bu razılaşma ilə bağlı xüsusilə həssasdır. Myanmada satışa görə deyil, Çin dronları ilə əlaqədar ABŞ-ı hirsləndirəcəyindən.

İsrail və Çin arasında diplomatik əlaqələrin qurulmasından çox-çox əvvəl, 1970-ci illərin sonlarından başlayaraq, İsrail müdafiə sənayesi istehsalçıları hökumətin razılığı ilə gizli şəkildə Çin ordusunu təchiz edib. Ancaq son on ildə İsrail ardıcıl olaraq ABŞ administrasiyalarının təzyiqi altında Çinə hərbi satışları dayandırıb.

“Elul” öz şərhində faktları təkzib edib, lakin “Commatac” və “Aeronautics” şirkətinin sözçüsü şirkətin "Müdafiə Nazirliyinin qaydalarına və təsdiqinə əsasən" Myanmada avadanlıq satdığını təsdiqlədi. Lakin o, Müdafiə Nazirliyinin yaxın vaxtlarda öz siyasətini dəyişdirdiyini və bütün İsrailli şirkətlərin, o cümlədən “Commtac”a Myanma ilə münasibətlərə icazə verən lisenziyaları dayandırdığını da əlavə edib.

Qeyd etmək lazımdır ki, nazirlik bu məsələdə heç bir bəyanat verməyib və əməliyyatları tamamilə gizli saxlamağı üstün tutur. Nazirlik, yalnız ixracla məşğul olduğunu söyləyərək əlavə məlumat verməkdən imtina edir: "Biz ixrac məsələlərinə şərh vermirik".

İsrailin silah satışını dayandırılması müvəqqəti ola bilər. Ölkədə ictimai, xüsusən də mülki hüquq müdafiə qruplarının təzyiqlərinə görə.

Bu qrupların bəziləri sentyabr ayında Myanmaya satışı dayandırmaq üçün Müdafiə Nazirliyi əleyhinə Ali Məhkəməyə müraciət etdikdən sonra Cənub-Şərqi Asiya ölkəsinə silah embarqosu tətbiq edən ABŞ və Aİ-nin siyasəti izlənilib. Dövlət qərara qarşı çıxsa da, məhkəmə apellyasiyanı rədd edib.



İsrail silahı daha çox kimlərə satır?



Hərbi ixrac İsraildə müqəddəs inəkdən sağılan süd kimidir. Bu, İsrailin qanındadır və ümumilikdə hökumətin bu sahədə siyasəti dəstəklənir və universal əxlaq, insan hüquqları və sairə qarşı olduqda belə, ictimai fikir bu barədə eşitməməyi üstün tutur.

İsrailin beş qitədə 100-dən çox ölkəyə silah ixracı 2016-cı ildə 6 milyard dollar təşkil edib. Bu, İsrailin mal və xidmətlərin ümumi ixracatının yalnız 6-7 faizini təşkil edir. Lakin təhlükəsizlik podratçılarının töhfəsi ixrac ilə məhdudlaşmır. İsrail Müdafiə Qüvvələri (İDF) – silahların əsas tədarükçüsü 100 min adamı işə götürərək, İsrail iqtisadiyyatının inkişafına imkan verən əhəmiyyətli bir amildir.

Müştərilər üç qrupa bölünür. Birinci və ən böyük bazar – İsrailin ABŞ, Avropa İttifaqı, Hindistan, Sinqapur və Azərbaycan kimi diplomatik münasibətlərə malik olduğu ölkələrdir.

İkinci qrup – İsrailin diplomatik münasibətləri olan, lakin diktatorlar tərəfindən idarə olunan və ya vətəndaş müharibələrində iştirak edən və ya Myanma, ya da keçmişdə Cənubi və Mərkəzi Amerikada, eləcə də Afrika ölkələrində insan hüquqlarının pozulması ilə məşğul olan ölkələrdən ibarətdir.



Həbəşistan və Eritreya arasındakı müharibə zamanı İsrailin silah tacirləri hər iki tərəfə silah satıblar. İsrailin Afrikaya ixracında ən narahat məsələ Cənubi Sudan idi. İsrail qanlı vətəndaş müharibəsi başladandan sonra belə xalqı silahlandırmağa davam etdi. Yalnız yaxın vaxtlarda güclü yerli media və xarici insan haqları qruplarının təzyiqindən sonra Müdafiə Nazirliyi Cənubi Sudanda bütün hərbi satışlarını dayandırdığını elan edib.



Diplomatiya – silah satışı



Birinci kateqoriyada da senzura, İranla sərhədinə görə strateji baxımdan mühüm hesab edilən Azərbaycanla bağlı olduğu kimi, müdafiə razılaşmalarının yayılmasının qarşısını almağa çalışıb. Bu mövzu ilə bağlı tabu fevralın sonlarında (müəllifin qeyd etdiyi tarix əslində, yanlışdır. 13 dekabr 2016-cı il düzgün tarixdir – red.) Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev öz ölkəsinin son iki onillikdə 5 milyard dollar dəyərində İsraillə silah razılaşmasını açıq şəkildə elan etdiyi zaman qırılıb. Bunu etməklə, Əliyev o zaman Azərbaycana səfər edən Netanyahunu hətta təəccübləndirib.



ABŞ, Hindistan və Aİ ilə yanaşı, Qafqaz xalqı İsrail “hərbi oyuncaqları” üçün ən böyük bazarlardan biridir.

İDF tərəfindən istifadə olunduqdan sonra modern İsrail silahları və texnologiyalarından faydalanan ölkələrin üçüncü kateqoriyası – İsrail ilə diplomatik əlaqəsi olmayan subyektlərdir. Bunlar əsasən ərəb və müsəlman xalqlarıdır.

Sazişlər yalnız maliyyə mükafatlarına deyil, həm də Ərəb dünyasında mövqe qazanmağa və kəşfiyyat məlumatları və ya digər nemətlər ilə ödəniş almağa yönəldilir.

1980-ci illərdə İsrail Hava Qüvvələri (IAF) tərəfindən dünyanın ən böyük müsəlman ölkəsi olan İndoneziyaya xidmətdən çıxarılan ABŞ istehsallı “Skyhawk” təyyarələri satılıb. Satış ABŞ tərəfindən təsdiqlənib. Buna baxmayaraq, İndoneziya israillilərə ərəb düşmənləri tərəfindən istifadə olunan modern sovet silahları ilə bağlı İsrailə “təzminat” ödəyib.

Ötən illərdə İsrail silah və texnologiyaları İordaniyaya (kreditlə İsrail helikopterləri və dronları) və Misirə (kəşfiyyat məlumatları, üstəlik, israillilər Sinada İŞİD mövqelərinə hücum edir) kömək etmək üçün satılıb.

İordaniya və Misirin İsraillə diplomatik münasibətləri olduğu üçün, xüsusi təhlükəsizlik-hərbi əlaqələr barədə məlumatlar problem törətmir. Bununla yanaşı, yalnız xarici mətbuat orqanları bu barədə artıq məlumat verdikdən sonra senzura yerli mətbuatda həmin məlumatın təkrar dərcinə qarşı çıxmır.



Körfəzlə əməkdaşlıq



İsrail hərbi texnologiyaları üçün digər mühüm bazar Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (Abu-Dabinin rəhbərliyi altında) və təsdiqlənməmiş məlumatlara görə, Səudiyyə Ərəbistanıdır.

Hesabatlar İsrailli yüksək texnologiyalı şirkətlərinin krallıqları kəşfiyyat avadanlıqları ilə təmin etmək üçün müqavilələr bağladığını və Səudiyyə Ərəbistanının İsrailin "Dəmir qübbə" adlı raket əleyhinə sistemini satın almasını düşündüyünü iddia edir.

Əlbəttə ki, Ərəb dünyasında sosial media əzmkar bir şəkildə vəliəhd-şahzadə Məhəmməd bin Salmanın İsraili yaxın vaxtlarda ziyarət etdiyini iddia edir. Səudiyyə rəsmiləri bunu təkzibləyib.

Bir neçə ildir ki, senzura İsrail mediasında Ərəb dünyasına satılan sailah barədə hər hansı bir məlumatın qarşısını almaq üçün dəmir yumruğundan yararlanır. Bu münasibət absurd və gülüncdür, çünki "gizli" razılaşmalardakı əsas broker – Mati Koçavi adlı İsrailin silah satıcısı Abu-Dabi ilə sazişi Sinqapurda keçirilən ictimai seminarda özü açıqlayıb.

İngilis yazıçısı Samuel Conson yazırdı ki, "vətənpərvərlik əclafların son sığınacaqdır". İsrailin Müdafiə Nazirliyi vicdansız silah satıcıları, korrupsiyaçı müdafiə tərəfdarları və amansız diktatorlar tərəfindən həyata keçirilən hər bir pisliyə haqq qazandırmaq üçün bir bəhanə kimi tez-tez “təhlükəsizlik tədbirləri”ndən istifadə edirlər. 1948-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra ilk iki onillikdə İsrail xalqlar üçün sülh göyərçini olmağı düşünürdü, amma təəssüf ki, şübhəli rejimlər üçün silah təchizatçısı olub.



Tərcümə: Strateq.az

---

---