Oktyabrın ortalarında MDB-nin Astanada keçirilən sammitində çıxış edən Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Rusiya-Azərbaycan-Ermənistan üçtərəfli sammitinin keçirilməsini təklif edib. O, daha sonra “belə bir görüşə maraq olduğunu” deyib, Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin “istənilən vaxt Rusiyada, istənilən yerdə: Soçidə, Sankt-Peterburqda, Moskvada görüşməsini” təklif edib.
Oktyabrın 26-da isə parlamentdə hökumət saatında çıxış edən Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan Rusiya və Azərbaycan liderləri ilə görüşməyi planlaşdırdığını açıqlayıb: “Oktyabrın 31-də Soçidə üçtərəfli görüş keçirmək üçün Rusiya prezidentindən dəvət var. İştirakımı təsdiqlədim, Azərbaycan Prezidentinin razılığı ilə bağlı məlumatım yoxdur”.
Paşinyan qeyd edib ki, o, Putin və Əliyevlə Dağlıq Qarabağda təhlükəsizlik və sabitlik məsələlərini müzakirə etməyi planlaşdırır: “Düşünürəm ki, hansı fikirlər, dəqiqləşdirmələr, suallar mübadiləsi aparılmalı olan çoxlu məsələlər toplanıb və Dağlıq Qarabağda sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin edilməsi məsələsindən başlayaraq bu məsələlərin gündəliyini bilirsiniz”.
Putin bu görüşdən nə əldə etmək istəyir? Bu danışıqlar dəqiq nədən ibarət olacaq? Putin Ermənistan və Azərbaycan münasibətlərində hansı məqamları dəyişməz saxlamaq istərdi? Axı Soçidəki danışıqlar Qərbin aparıcı skripka olduğu Praqada kifayət qədər səs-küylü sammitdən sonra baş tutacaq. Moskvanın Ermənistan və Azərbaycan xalqları arasında münasibətlərin yekun şəkildə normallaşmasında həqiqətən maraqlı olduğuna inanan varmı? Bir sözlə, bu gün Kremlin Cənubi Qafqazın bu hissəsində real maraqları nədən ibarətdir və Soçidə baş tutacaq görüşdən nə gözləmək olar?
AYNA-nın suallarını tanınmış ekspertlər cavablandırıblar.
Gürcüstan Strateji Təhlil Mərkəzinin (GSAC) aparıcı eksperti Gela Vasadze:
“Putinin məqsədləri aydın və başadüşüləndir. Əsas odur ki, bunun üçün kəskin şəkildə azalan resurs bazası fonunda Cənubi Qafqazda öz rolunu və təsirini saxlasın. Gəlin reallığa baxaq. Rusiya Federasiyasının Cənubi Qafqazda əsas resursu həmişə hərbi güc olub. 2008-ci ilin avqustunda Rusiya Federasiyası bu resursu nümayiş etdirdi. Bu resursun daha bir nümayişi 2020-ci ilin noyabrında Moskvanın güc tətbiqi hədəsi ilə Azərbaycanı praktiki olaraq hərbi əməliyyatları dayandırmağa məcbur etməsi oldu.
Lakin 2022-ci ilin avqustundan sonra vəziyyət Moskvaya qarşı dəyişdi və dəyişməkdə davam edir. Sual yaranır: Rusiya Federasiyasının hələ də resursu varmı? Əgər varsa belə, bu resurs ciddi şəkildə azalır.Növbəti element Rusiya Federasiyasının siyasi resursudur. Rusiya Federasiyasının əksər Qərb ölkələrindən praktiki olaraq təcrid olunması, eləcə də həm elitada, həm də Ermənistan və Azərbaycan cəmiyyətlərində anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsinin artması kontekstində bu resurs da çox şübhəli görünür.
Və nəhayət, Rusiya Federasiyasına qarşı tətbiq edilən sanksiyalar kontekstində Moskvanın iqtisadi resursu da əhəmiyyətli və perspektivli görünmür. Nəticə etibarı ilə əldə etdiyimiz şey, real vəziyyətdən asılı olmayaraq, Putin və onun ətrafının regionda öz rolunu saxlamaq istəyidir.
Ona görə də indi yeganə sual, Bakı və İrəvanın birlikdə nə vaxt Moskvanın xidmətlərinə ehtiyac duymadıqlarını deyəcəkləridir. Bu isə zaman və Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin qaçılmaz uğurunun dinamikasından asılı məsələsidir”.
Azərbaycan Milli Məclisinin üzvü, politoloq Rasim Musabəyov:
“Mən hesab edirəm ki, Rusiyanın sanksiyalar altında, təcrid olunduğu indiki şəraitdə təşəbbüs ondan alınır, o cümlədən Kremlin özünün monopoliyasında hesab etdiyi məsələlərdə - bunlar Rusiyanın sərhədlərinin perimetri boyu münaqişələrdir.
Onlardan ən kəskini Qarabağ münaqişəsidir. O, Moskvanın nəzarətindən çıxır. Hesab edirəm ki, Putinin təşəbbüsü, ilk növbədə, Ermənistan-Azərbaycan nizamlanması prosesinin Brüssel platformasına tam ötürülməsinin qarşısını almaqdır. Və daha çox, əgər Kremlə görə, Vaşinqton bu məsələdə həddindən artıq böyük rol oynayarsa. Onlar nizamlanmanın sürətini azaltmaq istəyirlər.
Düşünürəm ki, bu gün ən aktual məsələlərin, yəni sülh müqaviləsinin bağlanması, ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı tanınması, sərhəddə hansısa ümumi razılaşmanın əldə olunması Moskvanın maraqlarına uyğun deyil. Bu, ziddiyyətlərlə oynayan Moskvanın həm Bakıya, həm də İrəvana təsir edə biləcəyi sahəni xeyli daraldacaq.
Yaxşı, strateji baxımdan, məncə, Moskva tərəflərin məhz onun əlindən alacağı bir sülhdə maraqlıdır. Və bu sülh müqaviləsində qalan qeyri-müəyyənliklər ona arbitr rolunu davam etdirməyə və hər iki ölkədə öz təsirini saxlamağa imkan verəcək.Amma mənə elə gəlir ki, bu barədə həm İrəvanda, həm də Bakıda anlayış var və çox güman ki, Rusiyanın bu tədbirlərinə çox da boyun əyməməyə çalışacaqlar. Ümumiyyətlə, Moskvanın təklifi ondan ibarətdir ki, sülh müqaviləsi imzalanmasına baxmayaraq, ermənilərin yaşadığı və sülhməramlıların yerləşdiyi Qarabağ ərazisi məsələsi açıq qalır. Bu, Rusiyanın sülhməramlı formasında Azərbaycan ərazisində hərbi mövcudluğunu uzatmağa və eyni zamanda gələcəkdə bu münaqişənin moderatoru rolunu oynamağa imkan verəcək.
Yəni bu, Moskvaya öz nəzarətini saxlamağa imkan verəcək rıçaqdır. Bunun Azərbaycanın maraqlarına uyğun olduğunu düşünmürəm.
Moskva Ermənistan-Azərbaycan nizamlama prosesini Brüssel-Vaşinqton prosesindən Rusiya sahəsinə qaytarmaq istəyir. O, ilin sonuna qədər tərəflərin sülh müqaviləsi bağlaması üçün nizamlanmanı sürətləndirməkdə maraqlı deyil. Kreml bu prosesi uzatmaqda maraqlıdır, xüsusən də Moskvanın indi təcrid olunmuş və Ukrayna mövzusuna həddən artıq batması səbədindən”.
