Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəni davam etdirən Rusiya Moldovanı da yaddan çıxarmayıb. Bu günlərdə Rusiya ordusunun Ukraynaya atdığı raketin qalıqlarının Moldova ərazisinə düşməsi rəsmi Kişinyovda narazılıq və narahatlıqla qarşılanıb. Eyni zamanda, Moldovada Rusiyaya meylli siyasilər, “beşinci kolon” hərəkətə keçib, Maya Sandu hakimiyyətinin devrilməsi məqsədi ilə aksiyalar keçirirlər.
Moldova ətrafında baş verənlərlə bağlı bu ölkənin keçmiş müdafiə naziri Anatol Şalaru UNİAN-a müsahibə verib. AYNA sözügedən müsahibəni təqdim edir:
- Rusiya raketlərinin hissələrinin Moldova ərazisinə düşməsi halı birinci deyil. Bəzi ekspertlər deyirlər ki, Rusiya Ukraynaya hücum üçün Moldova hava məkanından istifadə etməkdən çəkinmir. Əgər belədirsə, Moldovaya Rusiya pilotsuz təyyarələrini və raketlərini vurmağa nə mane olur?
- Moldovada bu cür raketləri vura biləcək hava hücumundan müdafiə sistemləri yoxdur. Əvvəllər ölkə Sovet S-125 və S-200 sistemləri ilə silahlanmışdı, lakin onlar müasir raketləri vurmaq iqtidarında deyillər. Moldova onları almaq istəyərsə də, o zaman da büdcədə bunun üçün vəsait yoxdur.
Raket Ukrayna hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurulduqdan sonra Moldova ərazisinə düşüb. Bu, çox yaxşıdır, çünki daha az rus raketi Ukraynada hədəfinə çatıb.
Oktyabrın 10-da Krımdan üç-dörd raket buraxılıb və Moldova Respublikasının ərazisi üzərində uçub. Lakin Rusiya nə son insidentə, nə də oktyabrın 10-da Rusiya Federasiyasının respublikanın hava məkanını pozmasına qəti şəkildə reaksiya verdi. İndi hökumətə mesaj kimi görünür. İndi Moldovadan çox şey asılı deyil.
- Bəs Moldova Müdafiə Nazirliyi necə hərəkət etməlidir ki, Ukraynaya atılan Rusiya raketi Moldova vətəndaşının evinə və ya məktəbə düşməsin?
- Məsələ burasındadır ki, rus silahları ultra müasir və ultra dəqiq deyil. Raketlərin bəziləri artıq köhnədir və idarə oluna bilmir. Onların silahları gözlənilməzliklərinə görə təhlükəlidirlər: yanlış istiqamət götürə, mülki təyyarəni vura bilərlər. Onların raketi həm Moldovada uşaq bağçasına, həm məktəbə, həm də elə Rusiyanın özündəki məktəbə, binaya düşə bilər. Onların bəziləri artıq Rusiya Federasiyasının ərazisinə düşüb, bu faktlar var.
Amma insanlar məndən Moldovaya necə kömək edəcəyimi soruşanda mən həmişə cavab verirəm: “Ukraynaya kömək etməlisən”. Əgər Ukraynanın kifayət qədər hava hücumundan müdafiə sistemi olsa və bütün Rusiya raketlərini vursa, onların Moldova ərazisinə düşmə şansı olmayacaq.
- Sizcə, Rusiya səfirliyinin əməkdaşının ölkədən qovulması ilə ifadə olunan son insidentə Moldovanın reaksiyası yetərlidirmi?
- Mən hətta təəccübləndim ki, Moldova hakimiyyəti Rusiya səfirini çağırıb, bir rus diplomatını ölkədən çıxarıb. Kim olduğunu bilmirik, ad çəkilmir. Amma deyirlər ki, Rusiyanın Kişinyovdakı səfirliyində 1200-dən çox adam çalışır ki, onların da əksəriyyəti Rusiya FSB-nin əməkdaşlarıdır. Ona görə də kim qovulsa, “FSB zabiti” ola bilər.
- Siz bayaq dediniz ki, Moldovanın bəzi siyasi elitaları belə başa düşürlər ki, Ukrayna məğlub olsa, Rusiyanın növbəti hücum istiqaməti Moldovaya olacaq. Sizcə, bu nəzəriyyənin tərəfdarlarının sayı artırmı?
- Nəyin artdığını söyləmək çətindir. Kişinyovda rus ordusunu “gözləyənlər” və hələ də buna ümid edənlər var. Amma deyək ki, onsuz da o qədər də yüksək səslə gözləmirlər, artıq Rusiya modda deyil. Yəni Kişinyovda artıq belə əhval-ruhiyyə yoxdur ki, desinlər: “tezliklə rus tankları gələcək”.
Moldovada elitasının 90 faizi Ukraynanı dəstəkləyir. Təbii ki, Sovet İttifaqına həsrət qalan təqaüdçülər, Dnestryanı rusları, Qaqauz əhalisinin bir hissəsi, Moldovada Rusiyanın təcavüzündən əziyyət çəkən ukraynalılar da var. Amma bunların hamısı Rusiya təbliğatının qurbanlarıdır. Onların ağıllarının başlarına gəlməsi üçün vaxt lazımdır.
- Müsahibələrinizin birində demisiniz ki, Rusiyanın Moldovanı ələ keçirmək üçün bir neçə ssenarisi var. Bu ssenarilər arxada qaldı?
- Rusiyanın hərbi ssenarisi və “beşinci kolon”dan istifadə planı var idi. Birinci variant artıq aktuallığını itirdi, çünki Ukrayna hərbi sahədə möcüzələr göstərdi və Rusiya ordusu hazırlıqsız quldurluq və alkoqolizm ünvanına çevrildi. İndi Rusiya Federasiyası ikinci ssenarini işə salıb - Moldova daxilində sabitliyi pozmaq ssenarisini.
Ola bilsin ki, sonradan başqa ssenari ilə çıxış etsinlər. Məsələn, nazirlərin, deputatların rüşvətxorluğu üzə çıxarılsın. Bütün bunlar Putinə 20-30 milyon dollara başa gələcək ki, bu da onun üçün çox məbləğ deyil. O, yəqin ki, Qaqauziya və Dnestryanıda sabitliyin pozulmasından başlayacaq.
Məsələn, indi Pridnestrovie artıq bizə elektrik enerjisi vermir. Rusiya Moldovaya qaz tədarükünü yarıdan çox azaldıb. Yəqin gözləyirlər ki, biz donaq, qiymətlər qalxsın, vətəndaşların narazılığı artsın. Gözləntilər Moldovada ilin sonuna kimi kütləvi etirazların başlayacağı və bunun hökumətin, parlamentin və Prezidentin istefası ilə nəticələnəcəyidir. Bu məqsədlə hazırda Kreml dövlət çevrilişi etmək istəyən partiyaları maliyyələşdirir.
Düşünürəm ki, Kişinyovda vəziyyətin sabitliyinin pozulması regionda gərginliyə səbəb olacaq və bu, onun Ukrayna cəbhəsində mövqeyini yumşalda bilər.
- Yəni Moldovada bugünkü etirazlar Rusiya ssenarilərindən birinin təcəssümüdür?
-Keçmiş Prezident İqor Dodonun Sosialist Partiyası “müxalifət lideri” kimi tanınan qaçaq oliqarx İlan Şorun partiyası ilə birlikdə pullu etiraz aksiyaları təşkil edir. Onlar Rusiyanı dəstəkləyir və Moldovanın Avropaya inteqrasiyasına qarşı çıxırlar. Məqsədləri bu hakimiyyəti devirmək, onun yerinə Moskvaya bağlı hakimiyyət qurmaqdır. Onlar bunu hətta erkən seçkilər yolu ilə də etməyə cəhd edə bilərlər. Sosialistlər, kommunistlər və Şorun partiyası onlara qarşı vahid cəbhə kimi çıxış edə bilərlər. Qaçaq oliqarx Plaxotniuk da siyasətə qayıtdığını bəyan edib.
- Bəs Moldova xalqına müraciətlər edən qaçaq oliqarxa insanlar niyə inanırlar?
- Ona inanıb-inanmadıqlarını deməyəcəyəm, çünki etirazlar pulludur. Yəni mitinq iştirakçısına gündə 20-30 dollar pul verilir. Bu insanlar kimə etiraz etdiklərini belə bilmirlər. Onların ideologiyası yoxdur, sadəcə Moskvanın sifarişini yerinə yetirirlər.
Belə aksiya iştirakçılarından hansı şəhərdə olduqlarını soruşsanız, əksəriyyət cavab verə bilməyəcək. Bunlar parazitlər, içki düşkünləri və ya kasıb təqaüdçülərdir ki, onları kəndlərə yığıb mitinqə gətirirlər, sonra da evlərinə aparırlar. Bu etirazçılara pul verilməsə, iştirak etməyəcəklər.
Məncə, bunlar qanunsuz etirazlardır. Çünki bunlar həqiqətən hakimiyyət iddiası olan insanlar deyil. Lakin Moldova hökuməti real xalq etirazlarının başlamasından qorxur. Ölkədə qiymətlər kəskin artıb, inflyasiya artıq 30 faizdir, vətəndaşların narazılığı artır. Sosialistləri və Şorun partiyasını dəstəkləməyənlərin belə hökumətin istefası tələbi ilə küçələrə çıxması riski bundan irəli gəlir.
Eyni zamanda, sağlam düşüncəli insanlar başa düşürlər ki, yalnız bu iki rusiyayönlü siyasi qüvvə, yəni Kreml və Gömrük İttifaqı NATO və Aİ-yə alternativ ola bilər.
- Hakimiyyət Rusiyanın Moldovanı ələ keçirmək ssenarisini həyata keçirməsinin qarşısını almaq üçün ABŞ və Aİ-nin dəstəyinə müraciət edə bilərmi? Noyabrın 1-də ABŞ-ın Moldovadakı səfiri bildirib ki, dövlətlər hətta respublikaya hərbi texnikanın verilməsi variantını nəzərdən keçirə bilərlər...
- Təbii ki, dövlət çevrilişində heç kim maraqlı deyil və hamı bunu rədd edir. ABŞ kəşfiyyat orqanlarına məlumat verilir. Səfirliyin əməkdaşları Qaqauziya və Dnestryanı bölgənin nümayəndələri ilə görüşür, onlara nəyi itirə biləcəkləri başa salınır.
Əhəmiyyətli məsələ Plaxotniuk, Shor, Milyutina və etirazların bir neçə rusiyalı təşkilatçılarının artıq ABŞ-ın sanksiya siyahısına salınmasıdır. Bu, Aİ və ABŞ-ın Kişinyovda baş verənlərə biganə olmadığını deməyə əsas verir. Burada, Ukrayna ilə sərhəddə sakitlik olması və Rusiya Federasiyasının burada daha bir qələbə qazanmaması vacibdir.
ABŞ hərbi texnikasına gəlincə, onlar hələlik öldürücü silahlar vermirlər. Maddi cəhətdən kömək edirlər, ordumuzu hazırlayırlar. NATO-ya üzv olan bütün ölkələr ordumuza kömək edir. Amma bu kifayət deyil, çünki Rusiya Federasiyası ilə müharibə olacağı təqdirdə ordumuz uzun müddət tab gətirməyəcək. Orduda cəmi 10 min nəfər var.
- Ukrayna Prezidenti deyib ki, Ukrayna və Moldova Rusiyanın təcavüzünə qarşı çıxmaq üçün təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı gücləndirməlidir. Bunlar hansı addımlar ola bilər?
- Məsələ burasındadır ki, Moldova ərazisində hələ də qeyri-qanuni və işğalçı kimi tanınan Rusiya qoşunlarının məhdud kontingenti var. Bunlar müəyyən təxribatlar yaratmaq, kəşfiyyat işləri aparmaq və s. kontekstdə Ukrayna üçün təhlükə yarada biləcək qüvvələrdir.
Moldova Respublikası bu işdə Ukraynaya kömək edə bilərdi. Məsələn, təhlükəsizlik və nəzarət tədbirlərini gücləndirməklə. Gömrük terminallarının imkanlarını da genişləndirmək lazımdır. Ukrayna-Moldova gömrüyündə növbələr böyük idi. Moldova hələ də öz ərazisindən hərbi mallar üçün tranziti açmayıb. Hətta gülləkeçirməz jiletli avtomobillərin tranzitinə qadağa qoyulduğu hal olub.
Moldova hökuməti bu günə kimi Kremlin qəzəbinə səbəb olmamaq üçün tədbir görməkdən çəkinirdi. Amma bu, bizə heç bir zəmanət vermir. Rusiya Federasiyası Moldovada vəziyyəti pozmaq istəsə, bunu heç bir səbəb olmadan edəcək.
- Ukraynaya təcavüzün lap əvvəlindən, Rusiya Federasiyasının Odessanı ələ keçirmək planlarından danışan hərbi ekspertlər Rusiya kontingentinin Dnestryanı ərazisindən hücum risklərini qiymətləndirdilər. Sizcə, indi bu risklər nədən ibarətdir?
- Dnestryanıda məhdud kontingent var. İndi sayları 2 min nəfərdən azdır. Çünki biz bu hərbçilərin rotasiyasını qadağan etdik və onlar yerliləri işə götürməyə məcbur oldular. Onların yalnız 30%-i hərbi xidmətə gələn ruslardır. Əksəriyyəti səhər işə gəlib axşam inəyi sağmağa gedən zabitlərdir. Yəni onlar həvəskarlardırlar, peşəkar hərbçi deyillər.
Genişmiqyaslı müharibənin ilk aylarında onlar hətta yalnız küçədə, yataq çantalarında yatırdılar. Çünki fevralın 24-də Ukraynaya daxil olan rus hərbçiləri bəzən hara getdiklərini bilmirdilərsə, Dnestryanıdakılar başa düşürdülər: döyüşə getsələr, qırğına göndəriləcəkdilər. Onlar qorxdular və ruhdan düşdülər. Bunlar təlim keçmiş əsgərlər deyil.
İndi bu təhlükə keçib. Rusiya Federasiyasının Odessaya hücum etmək və Kişinyova və ya Tiraspola daha da irəliləmək üçün kifayət qədər qüvvəsi yoxdur.
- Moldova prezidenti Mariya Sandu sentyabrda bildirmişdi ki, Ukrayna Rusiya ilə müharibədə qələbə çaldıqdan sonra Dnestryanı münaqişənin həlli üçün geosiyasi, eyni zamanda, sülh yolu ilə şərtlər formalaşacaq. Bu, tam olaraq necə mümkündür?
- Yalnız Ukraynanın köməyi ilə Dnestryanı məsələni həll edə biləcəyik. Axı Moldova Respublikası ordudan öz xalqına qarşı istifadə edə bilməz. Bu, Konstitusiya ilə qadağandır.
Artıq aydındır ki, Rusiya Dnestryanıya kömək etmək iqtidarında deyil. Rusiya Federasiyasının məqsədi Moldova Respublikasını Dnestryanıdakı iqtisadi problemləri öz üzərinə götürməyə məcbur etməkdir. Ona görə də məsələni iqtisadi yolla həll etmək olar.
Məsələn, Moldova hökuməti rus qoşunlarının dizel yanacağı, döyüş sursatı və aldıqları müxtəlif mallarla təmin olunmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər görə bilərdi. Moldova Respublikası bu qoşunlara qarşı embarqo və sanksiyalar tətbiq edə bilər. Onlar birbaşa Rusiyadan verilmir, malları Tiraspol və Moldova şirkətləri vasitəsilə alırlar. Eyni zamanda, onlar Moldova büdcəsinə ƏDV ödəmirlər, yalnız Aİ ilə imzalanmış Assosiasiyanın güzəştlərindən istifadə edirlər. Yəni Pridnestrovia firmaları Moldova firmaları kimi işləyir.
Amma biz hər şeyi elə təşkil edə bilərik ki, daha pul almasınlar. Qaz olmayacaq, ixrac da olmayacaq. Rusiya ordusunun Dnestryanıdan çıxmasına şərait yaratsaq, heç bir təhlükə qalmayacaq. Amma bunun üçün siyasi iradə lazımdır. Hələlik Dnestryanı və Qaqauziya probleminin həllində radikal tədbirlər görmürəm. Yəqin ki, Moldova rəhbərliyi “ayını” ayıltmaq istəmir və müharibənin bitməsini, Rusiya Federasiyasının zəifləyəcəyini gözləyir.
Qeyd: tərcümə AYNA-ya məxsusdur
