“Məncə, Zelenskinin və Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının Putinlə danışıqlara getməyəcəyi barədə qərarı bir az emosional idi. Bu diplomatiyada qəbul olunmur”
Ukraynalı siyasi texnoloq, analitik Mixail Şeytelman UNİAN-a müsahibəsində Rusiya-Ukrayna müharibəsinin hazırkı gedişi, Rusiyanın növbəti addımları ilə bağlı maraqlı fikirlər səsləndirib. AYNA analitikin müsahibəsini istinadla təqdim edir:
- Niyə ruslar birdən qərar verdilər ki, Xersondan geri çəkilsinlər?
- Onlar Xersonu təslim etməli olduqlarını çoxdan bilirdilər. Buna görə Putini günahlandıracaqdılar, çünki Xersonun Rusiya Federasiyasına birləşdirilməsi haqqında sərəncamı məhz o imzalayıb. Buna görə də, onun iştirakı olmadan mümkün olan yüksək ssenarili hekayə formalaşdırmalı idilər. Görürsünüzmü, Putin susur. O getdi, yoxa çıxdı. Noyabrın 10-da axşam Putin Rusiya Federasiyasının ənənəvi dəyərlərinin qorunması ilə bağlı bir növ fərmana oxşayan qanun imzaladı, bundan sonra tamamilə yoxa çıxdı. Görünür, Xerson kimi ənənəvi dəyər onun üçün çox da əziz deyildi. Son 10 gündə ekranlardan düşmürdü və hər gün nəsə deyirdi. Putin çıxışları ilə Xersonun müqabilində Qərbdən və Ukraynadan bəzi vədlər almağa çalışırdı. Putinin proqramı Kremlə bağlı olan mediada dərc olunub. Bu, sırf Rusiya proqramı idi, göstərilir ki, atəşkəs edirlər və biz onlara Dneprin sol sahildə olan hər şeyi veririk. Təbii ki, Amerika, Avropa və biz razılaşmadıq.
Planı alınmayan Putin göstərməli idi ki, Xersonu tərk etmək qərarı verən o deyil, ona görə də Şoyqu və Surovikini çıxararaq şou yaratdılar. Qeyd edək ki, əvvəllər oxşar vəziyyətlərdə Şoyqu və ya Surovikin belə bir qərar qəbul etdiklərini söyləmək üçün çıxacaqdılar. Və burada hər ikisini buraxıb 8 dəqiqə acınacaqlı oyunu oynadılar.
Onlar canlı yayımda guya qərar verdiklərini sübut etməli idilər. Bundan sonra Putin deyə bilsin ki, “hər şeyi özünüz gördünüz, burada mənim günahım yoxdur”.
- Bütün bunlar niyə indi baş verir?
- Baş verənlərin G20 Sammiti ilə bağlı olduğunu düşündüm, amma yanılmışam. Co Bayden ən yaxşı siyasi strateq kimi dedi: "Onlar ABŞ seçkilərinin nəticələrindən sonra nəyinsə dəyişəcəyini düşünürdülər, ona görə də Xersonla davam etdilər". Bu, doğrudur. Baydenin sözlərini eşidəndə ağlıma gəldi ki, Rusiyanın siyasi rəhbərliyi Amerikada hakimiyyətə hansısa qəribə adamların gələcəyini və hər şeyin dəyişəcəyini düşünürdülər.
- Onlar kimə ümid edirdilər – respublikaçılara, Trampçılara?
- Bədnam xəyali "Trampistlər"ə. Bəli, onlar realdır, mövcuddurlar. “Trampçılar” hər kəs ola bilər, lakin onlar ABŞ-ın maraqları üçündür. Onlar Respublikaçılar Partiyasının üzvləridir və Ukraynanı dəstəkləyirlər. Eynilə ABŞ-ın Müstəqillik Bəyannaməsinə və BMT Nizamnaməsinə arxalandıqları kimi. Ona görə də kim hakimiyyətə gəlsəydi, heç nə dəyişməyəcəkdi. Hətta bu iki il də heç nəyi dəyişməyəcək. İki ildən sonra orada administrasiya dəyişdiriləcək, sonra yeni siyasi uyğunlaşma başlayacaq. Amma bu idarə mövcud olduğu müddətdə hər şeyi bitirmək bizim üçün vacibdir.
- ABŞ-da hansı idarəçilik ola bilər ki, onunla işimizi aparmaq bizim üçün o qədər də asan olmaz?
- İdarəedici bir neçə nəfərdir: prezident, dövlət katibi, müdafiə naziri. Onların hər birində müəyyən xüsusiyyətlər, şəxsi keyfiyyətlər, xarakter olmalıdır. Bayden xatırladığınız kimi, 2014-cü ildə müharibənin əvvəlində Ukrayna məsələsində iştirakçı idi. Onun üçün bu, başqasının deyil, şəxsi məsələdir.
- Ukraynaya Moskvanı bombalamağa icazə verilə bilər?
- Bayden açıq mətnlə deyib: “Mən 900 kilometrlik HIMARS-la Ukraynanı təmin etməyə hazır deyiləm, çünki qorxuram ki, Ukrayna Rusiya ərazisini vuracaq”. Bu, əslində o deməkdir ki, o, artıq 300 km məsafədə HIMARS-la Ukraynanı təmin edib və ya təmin etmək üzrədir. İkincisi, Moskvanı bombalamağa qadir olan bu dronları konkret olaraq verməyəcəklərini bildirdilər. Bizə hələ də Moskvanı bombalamaq qadağandır.
- Açar söz "hələ"dir?
- “Hələ” o deməkdir ki, Putinin daha bir neçə diqqətsiz addımı lazımdır ki, bizə Moskvanı vurmağa icazə verilsin. ABŞ administrasiyası Kreml administrasiyası ilə daim təmasdadır. Hətta gündəlik təmasdadırlar. Nə Putin Baydenlə, nə də Blinken Lavrovla. Orada gündəlik söhbət edən sadə məmurlar var. Rusiyaya niyə Moskvaya zərbələr endiriləcəyi izah olunub. Dəfələrlə Rusiyanın zərbələri bu şəkildə dayandırılıb. Məsələn, Putinin Kremençuqdakı ticarət mərkəzini vurduğuna və Vinnitsadakı meydanı vurduğuna görə özünə necə haqq qazandırdığını xatırlayırıq. ABŞ həmişə ehtiyatda çoxlu diplomatik təsir alətlərinin olmasını istəyir. Rusiyanın "xoş niyyət jesti" haqqında tamaşasında Surovikin və Şoyqunu qəflətən Kadırov dəstəklədi.
Təkcə Kadırov da yox, həm də Priqojin dəstəklədi. Sonra Solovyov də eyni dəstəyi vedi. Üçünün də eyni şeyi söyləməsi vacibdir. Priqojin və Kadırov eyni vaxtda Surovikini dəstəkləyiblər. Açığı bunu təbliğ edirlər, bu haqda filmlər çəkirlər, müsahibələr verirlər və s. Amma Solovyovun açıqlaması qəribə idi. Dedi: "Surovikin kişi qərarı verdi, ciddi, layiqli qərar did. Bu, çox cəsarətlidir!". Solovyovun özü bu fikrə gələ bilməz. O eməkdir ki, Solovyov artıq Priqojinin əmrlərini yerinə yetirir. Bu, təxminən sentyabrın 1-dən bəri Moskvada baş verənlərin konturuna çox uyğun gəlir. Məhz o vaxtdan Priqojin ictimai siyasətçiyə çevrilib. O, əvvəllər də siyasi oyun oynayıb, amma indi təsiri açıq şəkildə genişlənir. Qərb mətbuatında Priqojinin aşkar sifarişi ilə bağlı bəzi nəşrlər var. Məsələn, müharibəni Patruşev və Bortnikov başlatdı deyilir. Bununla Priqojinin Putinin günahı olmadığı və müharibəni başlayanların FSB-dən olanlar olduğu hekayəsini “satmağa” çalışır. İndi məlum olur ki, o, artıq Solovyovu da alıb.
- Priqojinin bu təsiri cəbhədə necə əksini tapa bilər?
- Cəbhədə baş verənlərlə Rusiya Federasiyasında diplomatik və media səviyyəsində baş verənləri ayırmaq lazımdır. Rusiya cəbhədə bacardığı hər şeydən istifadə edir. Hələ cəhd etmədiklərinin qaldığı haqqında nağıllara inanmağa ehtiyac yoxdur. Təbii ki, onların nüvə silahından başqa heç nələri yoxdur.
İndi müharibə ilə bağlı üç halın rəqabəti var - cəbhə, media-diplomatik komponent və iqtisadiyyat. Ukraynanın indi həqiqətən öz iqtisadiyyatı yoxdur, hamısı Qərbdir. Ancaq Rusiyada bu var və o, birtəhər idarə etməlidir.
- Rusiya Ukrayna ilə həqiqətən danışıqlar istəyirmi?
- Media-siyasi və diplomatik cəbhənin nə qədər önəmli olduğunu görürsünüz. Heç bir təzyiq yoxdur. Bu, kiminsə Ukraynaya təzyiq etməsi haqqında rus nağılıdır. Amerika silahı və iqtisadi yardımı olmadan döyüşə bilmərik. Bəli, biz partizan kimi vuruşacağıq, amma belə total müharibə apara bilməyəcəyik.
Məncə, Zelenskinin və Milli Təhlükəsizlik və Müdafiə Şurasının Putinlə danışıqlara getməyəcəyi barədə qərarı bir az emosional idi. Bu diplomatiyada qəbul olunmur. Putinin istefasını tələb edirsiniz? Tarixdə belə bir presedent var - bu, Vudro Vilsonun ultimatumudur. Sülh müqaviləsi layihəsində birinci bənd Almaniya imperatorunun istefası idi. Almaniya bundan başqa hər şeyi etməyə hazır olduğunu bildirdikdə, "yox” cavabı aldı. Bu tələb yerinə yetirildi və imperator istefa verdi. Amma unutmayaq ki, biz hələ Vudro Vilsonun mövqeyində deyilik. ABŞ və Avropa Birliyi Putinin istefasını tələb edə bilər, lakin hələlik bunu etməyiblər. Zelenskinin irli sürdüyü digər beş şərtlə bağlı isə Qərbdə heç bir müzakirə aparılmır. Bəziləri hesab edir ki, Krımla bağlı müzakirə aparılmalıdır, amma burada hamını arxayın etmək lazımdır – ABŞ Krımsız qələbə istəmir.
ABŞ və Avropa İttifaqı anlayır ki, Krımsız qələbə müharibənin yeni mərhələsinə qədər Rusiyaya möhlətdir. Ukraynanın ərazi bütövlüyü tam bərpa olunmayana qədər müharibə bitməyəcək. Baydenin bu möhlətə qətiyyən ehtiyacı yoxdur, çünki iki ildən sonra seçkiləri keçiriləcək. Hələlik müharibənin təxirə salınmasını Bayden istəmir.
- Ümumiyyətlə, Ukraynasız Ukraynadan danışmaq mümkündür?
- Əlbəttə, yox. Elə bir formul var ki, Ukraynasız Ukraynadan danışmaq olmaz. Biz bunu özümüz irəli sürdük, Qərb də dəstəklədi. Rusiyasız Rusiyanı müzakirə etmək olarmı? Müharibənin əvvəlində bu yolverilməz idi, amma artıq mümkündür. Rusiya Federasiyası özünü diplomatik oyundan çıxardı. Hətta Putinin G20 Sammitinə getməkdən imtina etməsi kimi sadə bir qərar da daxil olmaqla. Lavrov ora getdi, amma ona Bayden, Si Cinpin və Solzla eyni masada oturmağa icazə veriləcək? Yox, çünki o, aşağı ranqlı şəxsdir. Orada Rusiyanı müzakirə edəcəklər, demk ki, müzakirə Rusiyasız olacaq. G20 regionumuzda gələcək dünyanın strukturunu formalaşdıracaq. Rusiya nüvə silahına sahib olduğu üçün onunla nə edəcəklərini müzakirə edəcəklər.
- Həll yolları hansılardır?
- Belə bir fikir var ki, Rusiyanın parçalanması Qərb üçün sərfəli deyil. Bu, şübhəsiz ki, Rusiyadan gələn bir tezisdir. Mən bunu təbii ki, Kremldən eşidirəm. Amma liberal rus siyasətçiləri də bu haqda danışır, əksəriyyəti bu böyük Rusiyanın kiməsə lazım olduğu illüziyası ilə yaşayır. Bir liberal rus rejissoru dedi: "Mən Rusiyanın indi etdiklərini pisləyirəm. Bu, dəhşətlidir, amma mən sadəcə böyük bir ölkənin bir hissəsi olmaq istəyirdim". O niyə böyükdür? Haradadır böyüklüyü? Onun nədə böyük olduğunu desinlər. Bəlkə Sovet İttifaqı böyük ölkə idi. Mənfi işarə ilə, amma belə idi. Bəs Rusiya? Böyük ərazisi var bəli, amma böyük ölkə deyil. Bunu çox az rusiyalı siyasətçi başa düşür.
Bayden, Si Sinpin, Şolz, Makron və ümumilikdə Qərb üçün Rusiyanın dağılıb-dağılmayacağı o qədər də önəmli deyil. Ən vacib sual nüvə silahı necə rəftar etməkdir. Dağılma vəziyyətində bu silahlar paytaxtı Moskva olan bir ölkədə qalacaq. Hansı miqdarda? Bu suallar var. Birinci Dünya müharibəsini bir səbəblə xatırladım. Barışıq müqaviləsinin imzalanmasından sonra əsas sual ondan ibarət idi ki, Almaniyaya indi nəyə icazə verilir, nəyə icazə verilmir. Buna fransızlar, ingilislər, amerikalılar qərar verdilər. Almanların özlərinin də iştirakı ilə görüşlər olurdu, orada təyyarələrin, sualtı qayıqların və s. taleyi müəyyənləşirdi. Bu, uzun illər davam edən uzun bir proses idi. İndi Rusiya da belə olacaq. Söhbət bu hekayənin başlanğıcı ola biləcək G20-dən gedir. Bu mövzuda Qərb və Çinin bir növ konsolidasiya edilmiş mövqeyinin olması vacibdir.
- ABŞ-ın BMT-dəki nümayəndəsi Linda Tomas-Qriffit keçən həftə Ukraynaya səfər etdi. Niyə birdən-birə Kiyevə gəldi?
- Məsələ burasındadır ki, sentyabrda BMT Baş Assambleyasının yeni sessiyası başlayanda o, Ağ Evdə hazırlanmış əsas nitqlə çıxış edib. O, BMT Təhlükəsizlik Şurasının iki bənddən ibarət islahatını təklif edib. Birincisi, veto hüququnun dəyişdirilməsidir. Veto hüququ mütləq olmaqdan çıxır, lakin nisbi olur. Yəni vetoya və onun legitimliyinə haqq qazandıra bilsəniz, bəli, bacarmırsınızsa, yox. O, misal kimi göstərib ki, son 15 ildə Rusiya 45, ABŞ isə 6 dəfə veto hüququndan istifadə edib. İkinci məqam ondan ibarətdir ki, Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvlərinin hazırkı tərkibi reallığa uyğun gəlmir. Niyə 5 ölkə (ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Rusiya və Çin) var? Bir dəfə onlardan 4-ü İkinci Dünya müharibəsinin qalibi oldu və Rusiya miras aldı. Bu, reallığa uyğun gəlmir, çünki bu üzvlüyü qalib kimi qəbul edən Sovet İttifaqı dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı, dünyada üçüncü ən çox əhalisi olan və dünyanın ikinci ordusuna sahib olduğu üçün idi. İndi isə Rusiya iqtisadiyyatına görə onuncu, əhalisinin sayına görə doqquzuncu, göründüyü kimi, dünyada ikinci ordu olmaq illuziyası ortaya çıxanda sual yaranır, niyə bu ölkə ilk beşlikdə olmalıdır? Əvvəllər bu, dünyanın ikinci ordusu idi ki, orada mövcudluğu üçün son əsas idi. BMT-nin yeni Təhlükəsizlik Şurası 20 ölkədən ibarət olsa belə, Rusiya hansı əsaslarla orada təmsil olunacaq? Ən böyük iqtisadiyyata görə?
- Patruşev niyə İrana getdi?
- O, silahların - növbəti dronların və yüksək dəqiqlikli ballistik raketlərin tədarükü ilə bağlı danışıqlara getdi. Uğur qazansa, bu, bizim üçün böyük bəla olacaq. O, iranlıları “inandırmaq” üçün getdi. Çünki əvvəlcə silahları Rusiyaya ötürəcəklərinə söz verdilər, sonra isə Qərbdə “quyruq-quyruq” oynadılar. İran tərəddüd edir. Bunun necə bitəcəyini bilmirəm, amma Patruşev uğur qazansa, pis olacaq.
- Necə düşünürsünüz, Rusiya Federasiyasının rəhbərliyi bundan sonra hansı addımları atacaq?
- Hesab edirəm ki, onların hazırda ssenarisi yoxdur, çünki Rusiyanın nə strategiyası, nə də taktikası var. Hətta “məşhur aktyorların” Xersondan getməsi ilə bağlı film də tələsik çəkilib. Qərarlar elə indi yerindən verilir. Bu vəziyyət son bir neçə aydır ki, davam edir. Rusiya Xersonu mübadilə etməyə razılıq vermək istəyirdi, lakin buna müvəffəq olmadılar. Ona görə də prinsipcə yeni siyasi oyuna keçmək lazımdır. Onların hələ bitməmiş bir ssenarisi var, o da bizim enerji infrastrukturumuzun məhvidir. Bu, şübhəsiz ki, davam edəcək.
Dəfələrlə deyilib ki, Xerson Putinin hakimiyyətinin bitdiyi nöqtəyə çevrilə bilər. Mən dedim ki, Putinə iki böyük simvolik məğlubiyyət lazımdır - bunlar Krım körpüsü və Xersondur. Bu uğursuzluqların hər ikisi baş verdi.
Mənə elə gəlir ki, biz Putinin siyasi məhvinə yaxınlaşırıq. Putinin hökumətdəki rıçaqlarını əlindən ala, zəng etməyi qadağan edə, deyə bilərlər: “Volodya, get dincəl, nə edəcəyini sənə deyəcəyik”.
Bu proses bir-iki ay çəkə bilər və sonra məlum olar ki, Putin Rusiyada artıq heç kimdir. İndi biz Patruşevi diqqətlə izləməliyik, çünki Priqojinin oyununu artıq bilirik. Priqojin artıq iddiasını stolun üstünə qoyub, mərclərini edib. Bəs Patruşev nə oynayacaq? Biz bilmirik. Amma yaxın beş gündə, on gündə Çinə gedərsə, bu o deməkdir ki, o, Putini “qurutmağa” gedib.
- Putinin öz səlahiyyətlərini varisə ötürə biləcəyi ilə bağlı söhbətlər var. Bu varis Patruşevin oğlu ola bilərmi?
- İnanmıram ki, Putin öz hakimiyyətini kiməsə versin. Amma bu gücü onun əlindən almaq olar və bundan sonra heç kim ondan soruşmayacaq ki, nəyi necə etsinlər. Necə ki, Rusiyanın taleyi ilə bağlı danışıqlar Rusiyasız aparıla bilər, Putinlə bağlı danışıqlar da artıq Putinsiz aparıla bilər.
