Sülh Sammiti: nəticələr və problemlər - Dörd min mil yol ilk addımdan başlayır

Sülh Sammiti: nəticələr və problemlər
İsveçrənin Bürgenstok şəhərində Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsinə son qoymağın yollarına həsr olunmuş Sülh Sammiti dünya liderlərinin ilk belə tərkibli görüşü oldu. İclasda 92 ölkə və təşkilatın nümayəndələri ilə yanaşı, 56 dövlət və hökumət başçısı fiziki olaraq iştirak edirdi. Son illərdə müharibə və sülh problemlərinə həsr olunmuş belə bir görüşü çətin xatırlamaq olar.

Sammit ideya kimi, onun keçirilməsi də ilk növbədə Ukraynada çox mübahisəli reaksiyalara səbəb oldu. Bir çox şərhçilər, eləcə də “Telegram” kanallarındakı blogerlər görüşü və onun nəticələrini açıq şəkildə Ukrayna diplomatiyasının qeyd-şərtsiz qələbəsi ilə əlaqələndirdilər. Digər tərəfdən, nəticələrə bir qədər şübhə ilə yanaşanlar kifayət qədər çox idi. Və bu, olduqca başadüşüləndir. Bu cür və əhatəli hadisələr, tərifinə görə, birmənalı şərhlərə malik ola bilməz.

Ancaq görüşdən bir neçə gün sonra hadisəni və onun gələcək üçün əhəmiyyətini ən azı kobud şəkildə qiymətləndirməyə dəyər. Həm ən yaxın, həm də daha uzaq perspektivdə.

Dərhal deyək ki, Sammitin Ukrayna üçün açıq-aşkar müsbət nəticələri var. Bu, müəyyən dərəcədə proqnozlaşdırılırdı və buna görə də Moskva və Pekin görüş iştirakçılarının sayını azaltmaq və ya heç olmasa məhdudlaşdırmaq üçün böyük səylər göstərdi.

Xüsusən də Çinin diplomatik səyləri ilə bağlı çoxsaylı Qərb KİV-lərinin məlumatları Qərb diplomatları tərəfindən də təsdiqlənir. İş o yerə çatıb ki, Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski açıq şəkildə Pekini Sammiti pozmaq üçün qəsdən addımlar atmaqda ittiham edib. Bu barədə “Politico” qəzeti yazıb.

O, Sinqapurda keçirdiyi mətbuat konfransında deyib: “Rusiya regionda Çin nüfuzundan və Çin diplomatlarından da istifadə edərək Sülh Sammitini pozmaq üçün hər şeyi edir... Çox təəssüf ki, Çin kimi böyük müstəqil dövlət Putinin əlində alətə çevrilib. Birləşmiş Ştatlar bəzi dövlətlərlə əlaqə saxlayır və onları Sülh Sammitində iştirak etməyə təşviq edir. Çin, təəssüf ki, əksinə, ölkələrin Sülh Sammitinə gəlməsinin qarşısını almağa çalışır”.

Zelenskinin sözlərinə görə, Moskva bir çox ölkələri kənd təsərrüfatı mallarının və ərzaq məhsullarının blokadası ilə hədələyir, enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin artırılması ilə hədələyir və bir çox dövlətlərin Ukrayna üzrə sülh sammitində iştirakdan imtina etməsini tələb edir.

Pekindən təkziblər gəlsə də, təxribat işləri görüş başa çatdıqdan sonra da davam etdi. Bir neçə ölkə birgə kommünikedən öz imzalarını geri götürdü.

Bu, açıq-aşkar o nəticəyə gətirib çıxarır ki, Moskva və Pekin Sammitdən və orada qəbul edilən sənəddən çox qıcıqlanıb. Üstəlik, bu qıcıqlanmanın başqa əsası var, çünki Çin və Rusiyanın Ukraynadakı müharibə və onun başa çatması ilə bağlı son məqsədləri üst-üstə düşmür. İndi bu mövzuya girməyəcəyik, o, ayrıca nəzərdən keçirilməyi tələb edir, amma yenə də diqqət yetirməyə dəyər. Fikrimizcə, bu cür uyğunsuzluqlar yaxın gələcəkdə daha çox özünü büruzə verəcək.

Moskvanın çaxnaşmaya çevrilən əsəbiliyi Putinin özünün qondarma sülh təklifləri ilə Sammitin gündəmini yarımçıq qoymağa və onun medianın dünya ictimaiyyətinə təsirini azaltmağa bir qədər gülməli cəhdi ilə nəticələndi.

Beləliklə, Rusiya Prezidentinin “sülh planı”nda ultimatum tələbi, “Mənə Ukraynanı verin” tələbi ilə bağlıdır. Əvvəlcə 4 region, sonra isə hamısı. Böyük Britaniyanın Baş naziri Rişi Sunak buna diqqət çəkib: “Biz soruşmalıyıq: ərazi bütövlüyü, ərzaq və nüvə təhlükəsizliyi prinsiplərinin müzakirə olunduğu Sammitdən Rusiya niyə özünə bu qədər təhlükə hiss edir?”.

Yeri gəlmişkən, Putinin Kiyevə “Ukrayna ordusundan bir neçə rayonu azad etmək” təklifi ilə qondarma sülh planı, memlər və fotosessiyalar istisna olmaqla, Ukrayna cəmiyyətində tirajlanmayıb. Ümumiyyətlə, o, sadəcə olaraq diqqətdən kənarda qaldı. Ukrayna cəmiyyətinin əksəriyyəti üçün indi Kremllə istənilən formatda danışıqlara işarə etmək belə, təhqirdir və bu mövqe tamamilə başadüşüləndir.

Valeri Çalıy (2015-2019-cu illərdə Ukraynanın ABŞ-dakı səfiri) deyib ki, Azərbaycanın Sammitdə olmaması onu təəccübləndirib: “Üstəlik, iştirak etməmək qərarı da son anda verilib. Bu, bir qədər qəribədir, çünki Kiyev bunun üçün müharibə gedən zaman Bakının ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası ilə bağlı qanuni tələblərini və addımlarını daim dəstəkləyib”.

Çalıy həmçinin bildirib: “Mərkəzi Asiya ölkələrinin və keçmiş SSRİ respublikalarının olmaması təəssüf doğurur, lakin artıq təəccüblü deyil. Onlar sadəcə olaraq Moskvadan asılılıqlarını aradan qaldıra bilmirlər. Ən çox bu, Qazaxıstan üçün ağrılıdır... Amma ümumilikdə hər şey yaxşıdır”.

Zelenskinin siyasi opponentləri də bu qiymətləndirmə ilə razılaşdılar, ilk növbədə parlamentdəki Pyotr Poroşenkonun “Avropa Həmrəyliyi” müxalifəti.

İtaliyanın Baş naziri Giorgia Meloni Sammitdəki çıxışında açıq şəkildə bildirib ki, Ukrayna üçün sülh hələ də Kremldə təsəvvür etdikləri kimi, təslim olmaq demək deyil. O, Ukrayna Prezidentinə müraciət edərək bildirib: “Hörmətli Volodimir, bu gün mən sizə demək istəyirəm ki, siz bizə arxalana bilərsiniz – nə qədər lazımdır... Biz Ukraynanın dinc, azad gələcəyini təmin etmək üçün mümkün olan hər şeyi edəcəyik”.

Sammitin yekunlarına əsasən yekun sənədin qəbulundan əvvəl maraqlı bir hadisəni qeyd edək. Ukraynanın nüfuzlu “Avropa həqiqəti” nəşri görüş üçün hazırlanmış sənədləri tədqiq edərək baş redaktor Sergey Sidorenkonun “mətn nikbinlik gətirmədiyi” qənaətinə gələn məqaləsini dərc etdi. Fakt budur ki, nəzərdən keçirilən layihə, nəşrə görə, Zelenskinin on bəndlik sülh düsturunu ləğv etdi.

Vəziyyət nəşrdə ətraflı təsvir edilib. Liderlər yalnız üç mövzu üzərində cəmləşməli idi: nüvə təhlükəsizliyi, ərzaq təhlükəsizliyi və əsirlərin azad edilməsi. Yəni, təbii ki, Ukrayna planında olan məqamlar var, lakin onların həyata keçirilməsi sülhün əldə olunmasına birbaşa təsir göstərməyib.

“European Pravda”dakı məqaləni Ukrayna prezidentinin dəftərxanası da daxil olmaqla, 100 mindən çox insan oxuyub. Rəsmi Kiyev öz məqsədlərindən kənara çıxmayacağını açıq şəkildə bəyan etməli idi. Kommünikenin yekun variantı Ukraynanın mövqeyi nəzərə alınmaqla yekunlaşdırılıb. Bunu dördüncü hakimiyyətin təsiri və onun hakimiyyətə, indiki halda icra hakimiyyətinə nəzarəti nümunəsi kimi görmək olar.

Belə bir hiss var ki, Ukrayna hakimiyyəti üçün Sammitə maksimum sayda iştirakçı cəlb etmək son dərəcə vacib idi. Bu, müəyyən dərəcədə uğurlu oldu. Bununla belə, mövcudluq və dəstək arasında ciddi fərq var. 13 dövlət imzalamaqdan imtina etdi və ya sonradan imzalarını geri götürdü. Onların arasında Braziliya, Hindistan, İndoneziya, Cənubi Afrika Respublikası, Səudiyyə Ərəbistanı var. Yalnız Argentina ardıcıl olaraq Ukraynanı dəstəkləyir. BRİKS üzvü olan ölkələrin heç biri bunu imzalamayıb.

Bu blokun potensial üzvlərindən dördü imza atıb: Türkiyə, Qətər, Serbiya, Somali. Eyni zamanda Türkiyənin xarici işlər naziri Hakan Fidan bildirib ki, Rusiya orada iştirak etmədikcə Sammitin heç bir mənası yoxdur.

Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, Qlobal Cənub adlanan dövlətlərin əhəmiyyətli bir hissəsi müxtəlif səbəblərdən Ukraynanı dəstəkləmir. Onların arasında aşağıdakıları qeyd edək.

Birincisi, bu ölkələr siyasi baxımdan Çinə yönəlib. Onların Pekinin xəttinə qarşı çıxmaq üçün heç bir iqtisadi və siyasi səbəbləri yoxdur. Çoxları üçün Ukrayna və Qərb uzaqdadır, lakin nəhəng Çin yaxınlıqdadır.

İkincisi, Rusiya ilə münasibətlərin saxlanmasının birbaşa iqtisadi faydası var. Bundan pul qazanmaq istəyənlər kifayət qədər çoxdur və buna görə də onlar həm Pekinlə, həm də Moskva ilə mübahisə etmək istəmirlər.

Üçüncüsü, bir çoxları Rusiyanın gözlənilən məğlubiyyətindən əmin olmadığı üçün “gözləyək-görək” yanaşmasını tətbiq edirlər. Aşağıdakı tarixi bənzətməni verə bilərik. Əksər Latın Amerikası ölkələri 1945-ci ilin fevral-mart aylarında, anti-Hitler koalisiyasına daxil olan ölkələrin hərbi qələbəsi tamamilə aydın olanda Almaniyaya müharibə elan etdi.

İndi oxşar bir şey görürük. Avropanın vəziyyətini zəif dərk edən bir çox paytaxtlar döyüş meydanlarında müəyyən əminlik gözləməyə üstünlük verirlər.

Çoxları təhlükəsizliklərindən qorxaraq Rusiya və Çinin əleyhinə danışmaqdan qorxur. Onlar Moskvanın dünyanın müxtəlif yerlərində təxribat törətmək təhlükəsini ciddi şəkildə düşünürlər. Bundan əlavə, bunun real və ya xəyali təsdiqi var. Tamamilə əsaslı şəkildə güman etmək olar ki, növbəti sammitə qədər, Ukraynanın mühüm hərbi uğurları olacağı təqdirdə, iştirakçı və imzalayanların sayı xeyli artacaq.

Bəzi nəticələri ümumiləşdirək. Qərb Ukraynaya dəstəyini davam etdirir və gücləndirir. Həm hərbi, həm iqtisadi, həm də maliyyə. Ən azından Avropada bu variant əsas hesab olunur. Əlbəttə, çox şey gələcək Amerika administrasiyasından asılı olacaq. Bununla belə, Moskvanın Qərbin yorulduğuna dair ümidləri özünü doğrultmur.

Burada qeyd etmək lazımdır ki, Rusiyaya qarşı sanksiyalar ilgəyi getdikcə daha da sərtləşir və bu, Ukraynanı dəstəkləmək üçün əlavə arqumentdir. Tezliklə belə bir addımın şahidi olacağıq.

Putin son çıxışı ilə göstərdi ki, o, yalnız Ukraynanın kapitulyasiyasına və müharibənin davam etdirilməsinə sadiqdir. Və bu, Çinə tam uyğun gəlmir. Pekinə müharibənin dondurulması lazımdır, lakin hələlik Rusiya buna qarşı oynayır. Beləliklə, Çinin mövqeyində dəyişikliklər ola bilər.

Sammitin keçirilməsi faktının özü göstərir ki, müharibədən çıxış yolu yalnız Ukrayna ilə Rusiya arasında danışıqlar formasında olmayacaq. Kiyev dövlətlərin koalisiyasının onlarda iştirakını istəyir. Və Zirvə kifayət qədər uğurludur, lakin bu yolda yalnız ilk addımdır.

Və bu yol uzun və çətindir. Ancaq Çin atalar sözündə deyildiyi kimi, dörd min mil yol ilk addımdan başlayır. Ukrayna Sülh Sammitini çağırmaqla bunu etdi.

Müəllif: Yuri Rayxel - AYNA.az
Tarix: 21-06-2024, 14:22
Xəbəri paylaş



Xəbər lenti

Gündəm

Əyalət

Siyasət

Cəmiyyət

Hadisə

Şou biznes

Sosial

İdman