Zahid Oruc: “Sosial media artıq 3-cü hakimiyyətliyə iddialıdır”

“Təndiqçiləri bloklamaq, sosial medianı qapatmaq təsirli vasitə sayıla bilməz”

Azərbaycanda sosial medianın əhəmiyyəti getdikcə artır. Son vaxtlar xeyli sayda insan bu mediada fəaliyyətini genişləndirərək, çoxlu sayda izləyici cəlb etməyə nail olub. Maraqlıdır ki, belələrinin əksəriyyəti müxalif yönlü, xüsusilə də xarici ölkələrə mühacirət etmiş şəxslərdir. Onlar sosial medianın imkanlarından yararlanaraq hakimiyyət əleyhinə fikirlərini, mövqelərini paylaşır, müxtəlif verilişlər hazırlayırlar. İqtidarın isə hələ ki, bu meydanda mövqeyi xeyli zəif görünür. 

Sosial mediada ilk tənqidi çıxışlar başlanan zaman iqtidar mənsublarının qızğın müzakirələrinə səbəb oldu. Hətta bir çoxları Azərbaycanda sosial şəbəkələrin bağlanmasını təklif etdilər. Bu təkliflər reallaşmadı, əvəzində bəzi iqtidar təmsilçiləri sosial mediada tənqidi fikirlər paylaşan şəxslərə qarşı müxtəlif qruplar yaratdılar, onlara kəskin cavablar verdilər. Bəzən isə bu profillər anonim olurdu. Lakin bu yolla mübarizə də gözlənilən effekti vermədi. İqtidar yenə də tənqidçi sosial mediaya uduzmuş kimi görünür.

Niyə Azərbaycan hakimiyyəti müxalifyönlü sosial media ilə mübarizədə daha effektiv, öz mövqeyini gücləndirən tədbirlər həyata keçirmir? Bu geniş meydanın boş buraxılması nədən qaynaqlanır?

Sualları cavablandıran Milli Məclisin üzvü Zahid Oruc bildirir ki, sosial medianın informasiya məkanında özünə geniş meydan qazandığını etiraf etmək lazımdır: “Bugünkü dövrün idarəetmə sistemi nəinki ötən əsrin ortaları, heç 80-90-cı illəri ilə də müqayisə edilə bilməz. Çünki informasiya, onun istehsalı, yayılması və obrazlı desək, ölümü çox qısa zamanda baş verir. Belə olan halda rəqabət şərtlərini ödəməlisən ki, bu məkanda liderliyini qoruyub saxlayasan. ABŞ prezidenti Avraam Linkolnun ölüm xəbəri ölkə ərazisində 7 günə yayılmışdı. Amma bu gün Donald Tramp tvitlərlə öz fikirlərini nəinki ABŞ-a, bütün dünyaya anındaca çatdıra bilir. Hamı başa düşür ki, bu gün ekrandan, efirdən verilən xəbərin yayılma arealı ilə sosial şəbəkələrdəki sürət eyni deyil. Bu, hər bir idarəçiliyin xarakterini dəyişdirir. İran kimi xeyli mühafizəkar ölkədə ali dini şuranın rəhbərinin də, prezidentin də xüsusi hesabları yaradılıb, adminlər ölkənin siyasəti ilə bağlı mühüm paylaşımları auditoriyaya çatdırırlar. Bu, əksər ölkələrdə belədir. Düşünmək ki, kiçik bir radio dalğaları ilə insanları təsir dairəsində saxlayacaqsan, bu, alınmayacaq. Eləcə də televiziya şəbəkələr qarşısında mövqeyini kəskin şəkildə itirib. Bu mənada, 4-cü hakimiyyət sosial şəbəkələrin xeyrinə dəyişib. Media 4-cü hakimiyyətdirsə, sosial media artıq 3-cü hakimiyyətliyə iddialıdır. Bəzi hallarda qanun quruculuğunun əlamətlərini görürsən, bəzi vaxtlar prokurorluq orqanlarının, məhkəmə orqanlarının, istintaqın funksiyasına iddia edilir. Yəni sərhədlər itib. Və sən bu qaydalarla mütləq hesablaşmalısan. Ona görə də mən parlamentdə təkliflə çıxış etmişdim ki, hər bir dövlət qurumunun sosial şəbəkələrdə hesabı yaradılmalıdır, mövqeyini cəmiyyətə çatdırmalıdır. Bilirsiniz ki, troll məfhumundan çox istifadə edilir, bəzən müxalif yönlü şəxslər də ondan yararlanır. Amma youtube kanalının bir fenomen kimi dünya miqyasında böyük nüfuz qazandığı ikinci bir faktdır. ”Youtube"rlik getdikcə öz məkanını genişləndirir, paylaşımların bəzən milyonlarla baxış sayları mövcuddur. Bu üzdən televiziyalar özləri məcbur olub bu şəbəkələrdə hesablarını yaradırlar ki, meydanı boş qoymasınlar".

Deputat bildirir ki, son vaxtlar yalnız müxalif yönlü insanlar deyil, adi bir narazı vətəndaş bəzən sosial şəbəkələrdə öz mövqeyini tirajlamağa, iqtidar əleyhinə özünə tərəfdar qazanmağa nail ola bilir: “Bu, dünyəvi-psixoloji bir reallıqdır. Niyə? Çünki həmişə hakimiyyətlər bir arxayınçılığa, özgüvənə malik olurlar. Onlar hesab edirlər ki, verilən qərarlar, atılan addımlar, sosial tədbirlər vətəndaş məmnunluğunu yaradır. Və hansısa narazıların aktiv görünməsi bütöv ölkə mənzərəsi deyil, hakimiyyət sosial şəbəkələrdə müəyyənləşmir, iqtidarı biz orada seçmirik. Bu üzdən, müəyyən bir qüvvənin sosial şəbəkəyə axması, orada möhkəmlənməsi, polemikaların orada aparılması sanki hakimiyyətin könüllü şəkildə o meydanda mövqeləri kimlərəsə verməsi kimi təzahür edir. Elə bilin ki, Azadlıq meydanını adamlar real coğrafiyada əldə edə bilmədiklərindən,  gerçək xalq kütlələrini, hakimiyyətin mövqeyindən fərqli düşünənləri öz çevrələrində daşımağı bacarmadıqlarından, daxili narazılıqlar səbəbindən birləşə bilmədiklərindən  gördüyünüz bu mənzərə meydana çıxıb. Mənim fikrimcə, biz bütün hallarda başa düşməliyik ki, yeni dövrün fenomenini kənarda qoymaq olmaz. Əgər biz informasiyanın nüvə silahından daha böyük gücə malik olduğunu deyiriksə, hansı ki, həqiqətən belədir, o silahla yalnız ölkə daxilində mövqeyini paylaşanların deyil, eləcə də müxtəlif düşmən qüvvələrin təsiri altında olanların çevrəsindən ölkəyə yönələn təsiri qarşısında dayanmalısan. Başqa halda onlar bir gün o virtuallıqdan boy götürüb gerçək həyata çıxacaqlar - bu, müxtəlif ölkələrin təcrübəsində dəfələrlə baş verib. Buna görə də mən hökumətin sosial mediaya 21-ci əsrin boş xülyası, keçici xəstəliyi kimi yanaşmaları korreksiya etməsini istəyirəm”.

Deputatın sözlərinə görə, ölkə rəhbərliyi, hakimiyyətdə təmsil olunan bir çox şəxslər sosial şəbəkələrin rolunu qəbul edirlər: “Bu gün ənənəvi agentlik, xəbər mərkəzi olmaq funksiyası dəyişib, keçib. Hər adam öz smartfonu ilə həm daşıyıcı ola bilir, həm yayıcı və sair”.

Bəzi hakimiyyət nümayəndələrinin təklif etdiyi kimi, sosial şəbəkələrin məhdudlaşdırılması yaranmış vəziyyətdə çıxış yolu ola bilərmi? Z.Oruc hesab edir ki, bu, effektiv yol olmayacaq: “Dünya təcrübəsi göstərir ki, belə mübarizə tamam əks-effekt verir. Cəmiyyət düşüncəsini məhdudlaşdırmaq qeyri-realdır. Əgər sən insanların necə düşünməli olduqlarını da sanksiyalaşdırmaq istəyəcəksənsə, onda həmin mövqe sahibləri, obrazlı desək, yerin altına keçəcək. Baxın, ”Müsəlman qardaşları" necə meydana çıxdı, özünə tərəfdar topladı? Məncə, 21-ci əsr Azərbaycanına bu, qətiyyən lazım deyil. Bloklamaq, sosial medianı qapatmaq təsirli vasitə sayıla bilməz. Sadəcə, bu fenomenin rolunu dərk etmək, onun öz vasitələrindən istifadə etməklə mövqelərini daha geniş areala yaymaq lazımdır. Zatən, hakimiyyət və idarəetmə ictimai rəy liderliyidir, informasiya məkanında öncüllüyü və birinciliyi saxlamaqdır. Əgər sənin ziyanına olan tendensiyaları durdurmursansa, bu, şübhəsiz ki, kütlələrin nəzərində hansısa rəylər doğurur. Və bu, uzunmüddətli qaydada davam edirsə, sistemləşir, qərarlaşır, hərəkətlərə yansıyır, sabah da artıq konkret bir situasiya ilə üz-üzə qalmış olursan. Halbuki bir daha söyləyirəm, bu gün ölkənin Qarabağ davasını aparan kimdir? Cənab prezident İlham Əliyev. Onun qədər müxtəlif xarici təsirlərə, təzyiqlərə və bağlı qapılar arxasındakı mövqelərə dirənişi yenə də Ali Baş Komandan göstərir. Silahlı qüvvələri o təşkil edir, ən müasir texnologiyaları o ölkəyə gətirir. Bölgədə bütün dövlətlər sanksiyalar məruz qaldığı dövrdə Azərbaycanı bu iqtisadi izolyasiyalardan qoruyur və uğurlu bir mövqe seçir. Bütün bunların hamısı sosial mediaya daşınsa və hər gün çoxlu sayda insanın iştirakıyla təqdim edilsə,  dediyiniz o insanlar başlarında böyük bir zireh görərlər, müqavimət gücünü hiss edərlər. İndi onlar hesab edirlər ki, böyük bir qüvvədirlər".(“Yeni Müsavat”)