Trampla dostluq, atom bombaları və... - Kim Çen Inın hakimiyyətinin 10 ili necə yadda qaldı...

Düz 10 il əvvəl, 2011-ci il dekabrın 17-də səhər saatlarında Şimali Koreya lideri Kim Çen İr vəfat etdi. Onun yerinə üç oğuldan ən kiçiyi - Kim Çen In keçdi. Əvvəlcə bir çoxları gənc lideri həddən artıq yumşaq hesab edirdilər və tez devriləcəyini və ya daha nüfuzlu bir əminin əlində kukla rolunu oynayacağını proqnozlaşdırırdılar. Bununla belə, Kim “millətin sevimli atası” imicini yaradaraq təkcə hakimiyyəti qoruyub saxlamaqla kifayətlənməyib, həm də ölkəsinin mövqeyini xeyli gücləndirməyə, üç dəfə nüvə bombasını sınaqdan keçirməyə, az qala ABŞ-la müharibəyə başlamağa və hamı üçün gözlənilmədən Donald Tramp ilə dostluq etməyə nail oldu.
 
Moderator.az lenta.ru-ya istinadla dövrümüzün ən qeyri-adi dünya liderlərindən birinin 10 illik hakimiyyətinin ən parlaq və mühüm epizodlarını xatırladır: amerikalı epataj basketbolçu ilə dostluqdan tutmuş Cənubi Koreya seriallarına görə ölüm cəzası qərarına qədər.
 
Lider olmaq
 

Kim Çen In atası Kim Çen İr ilə
 
Şimali Koreya dünyanın ən qapalı ölkələrindən biri hesab olunur. İçəridə baş verənlər haqqında məlumat olduqca kasaddır: əsas məlumatlar KXDR-in dövlət mətbuatından, Cənubi Koreya və ABŞ-ın kəşfiyyat xidmətlərindən gəlir.
 
Belə ki, ölkənin hazırkı lideri Kim Çen Inın dəqiq yaşı sirr olaraq qalır. KXDR-in rəsmi hesabatlarında Kimin doğum tarixi 8 yanvar 1982-ci il kimi göstərilib. Lakin Cənubi Koreyanın kəşfiyyat xidmətləri onun bir il sonra dünyaya gəldiyini və Şimali Koreya hökumətinin onun doğum ilini ölkə üçün əlamətdar yubileylərə - atası Kim Çen İrin 40 illiyinə və babasının - ölkənin ilk lideri Kim İr Senin anadan olmasının 70 illiyinə uyğunlaşdırdığını düşünürlər. ABŞ-da isə yaxın vaxtlara qədər Kim Çen Inın 1984-cü il yanvarın 8-də doğulduğuna inanılırdı.
 
İndiki dövlət başçısının uşaqlığı haqqında çox az şey məlumdur. Kim Çen In Kim Çen İrin oğullarından üçüncü və ən kiçiyidir. Onun anası Ko Yon Hi Kim Çen İrin üçüncü (və ya dördüncü) vətəndaş nikahlı arvadı idi. Cütlüyün üç övladı var idi: oğlu Kim Çen Çol, Kim Çen In özü və kiçik bacısı Kim Yo Çjon. Şimali Koreya rəhbərliyi və Kim sülaləsi haqqında məlumat toplayan Şimali Koreya rəhbərliyi nəzarətinin məlumatına görə, Kim Çen In erkən uşaqlığını Şimali Koreyada keçirib. 1990-cı illərdə o, qardaşı və bacısı ilə birlikdə İsveçrəyə göndərilib və orada təxəllüs ilə yerli məktəbdə oxuyublar. Kim 2000-ci illərin əvvəllərində KXDR-ə qayıdıb və mənbələrə görə, Kim İr Sen adına Hərbi Universitetə ​​daxil olub.
 
Kimlərin şəxsiyyətə pərəstişliyi
 

Kim Çen In müqəddəs Pektusan dağında atla gəzintidə

Kim Çen In 2010-cu ildə ölkənin ictimai həyatında fəal iştirak etməyə başlayıb: o, general rütbəsinə qədər yüksələrək Koreya Əmək Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü seçilib. Bir il sonra, 2011-ci il dekabrın 17-də Kim Çen İr vəfat etdi və oğlu Şimali Koreya liderinin "böyük varisi" elan edildi. 24 dekabr 2011-ci ildə o, açıq şəkildə Koreya Xalq Ordusunun Ali Baş Komandanı elan edildi. Analitiklər gənc dövlət başçısının yumşaqlığına və təcrübəsizliyinə əsaslanaraq, onun ölkəni ya əmisi Çan Sonq Thekin tabeliyində idarə edəcəyini, ya da tamamilə devriləcəyini güman edirdilər. Lakin onların proqnozları özünü doğrultmadı.
 
Babası və atası kimi Kim Çen In da öz ətrafında şəxsiyyətə pərəstiş qurdu. Bütün Kim sülaləsi səma varlıqları ilə eyniləşdirilir və Kim İr Sen millətin qurucusu kimi, bu panteonda baş mövqe tutur. Kim Çen In bir çox cəhətdən babasının uğurunu təkrarlamağa çalışır - təsadüfi deyil ki, onun hakimiyyətə gəlişindən sonra dövlət təbliğatında gənc liderin zahirən babasına bənzəməsi xüsusi vurğulanırdı. Bundan əlavə, sələfləri kimi Kimə rəsmi titullarla yanaşı, bir çox başqa titullar da verilmişdir: məsələn, "Müqayisə edilməyəcək dərəcədə böyük insan", "Ölkəmizin qüdrətinin simvolu", "XXI əsrin günəşi”, “Bütün qələbələrin və şöhrətin bayrağı”. Düzdür, gənc lider 54 titul sahibi olan atasından hələ də uzaqdır.
 
Kimin bəlkə də özünü “ailə mifologiyası” ilə əlaqələndirmək cəhdlərindən biri Şimali koreyalılar üçün müqəddəs sayılan Pektusan dağında atla gəzintisidir: hesab olunur ki, Kim İr Sen orada at belində yapon işğalçılarına qarşı döyüşmüşdür. Orada həm də əfsanəyə görə Kim Çen İr anadan olub.
 
Şimali Koreya liderinə yalnız mənəvi və əxlaqi tərəfdən oxşamaq olar, zahirən qadağandır. Məsələn, ölkə hakimiyyəti adi vətəndaşlara KXDR liderinin geyindiyi dəri plaş geyinməyi qadağan edib – hətta Kim Çen Inın  plaşına oxşayan dəriəvəzedicisindən hazırlanmış plaşları müsadirə edən xüsusi polis patrulları da yaradılıb. Partiyada əmindirlər ki, sadə vətəndaşların belə saxta paltarlar geyinməsi ali liderin imicini gözdən salır.
 
İmicin dəyişdirilməsi
 

Kim 2014-cü ilin dekabrında Pxenyan qida kombinatına səfər zamanı
 
Lakin buna baxmayaraq,  Kim Çen In atasından daha açıq və liberal lider obrazı yaradır. Belə ki, Kim Çen İrdən fərqli olaraq o, mütəmadi olaraq xalqa televiziyadan müraciətlər edir. Fabriklərə, tikinti sahələrinə və məktəblərə tez-tez baş çəkən zaman lider qucaqlamaqdan, əl sıxmaqdan çəkinmir - rəsmi fotoxronikalardan da görmək olur ki, vətəndaşlar “hörmətli ali rəhbərlə” fiziki təmasdan sevinc göz yaşlarını saxlaya bilmirlər.
 
Dövlət təbliğatında Kim xalqa daha yaxın bir lider kimi görünür: o, təkcə komitələrdə oturaraq ölkənin siyasi və iqtisadi kursunu müəyyənləşdirmir, həm də adi insanlar kimi musiqi konsertlərinə gedir, attraksionlara minir və hətta torpaqdan alaq otlarını çıxarır. Eyni zamanda, Kim gənc və fəal lider imicini qurur: o, müasir texnologiyalardan istifadə edir, tank sürür və ata minir.
 
Basketbola sevgi və qəribə dostluqlar
 

Kim Çen In və basketbolçu Dennis Rodman
 
Şimali Koreya lideri ilə bağlı daha bir məlum fakt onun basketbola olan böyük sevgisidir: Kim uşaqlıqdan “Çikaqo Bullz”a azarkeşlik edirdi. 2013-cü ildə o, beşqat MBA çempionu Dennis Rodmanı KXDR-ə dəvət etdi. Onun sözlərinə görə, səfər zamanı Rodman Kim ilə “ömürlük dost” olub və bu, bir çox insan haqları müdafiəçilərini qəzəbləndirib.
 
Rodman dəfələrlə Şimali Koreyaya səfər etdikdən sonra Kim və onun həyat yoldaşının bir qız övladının doğulduğunu elan etdi və onun sözlərinə görə, KXDR-də həbs cəzasına məhkum edilmiş amerikalı tələbənin azad edilməsinə töhfə verdi. “Ora gedəndə vaxtımın çoxunu Kimlə keçirirəm. Gülürük, karaoke oxuyuruq, birlikdə çox gözəl şeylər edirik. Biz at sürürük, əylənirik, xizək sürürük, demək olar ki, heç vaxt siyasətdən danışmırıq və bu yaxşıdır”, - deyə Rodman BBC-yə müsahibəsində paylaşıb.
 
Nüvə şahzadəsi
 

Kim Çen In Pxenyandakı hərbi paradda, yanvar 2021-ci il

2021-ci ildə Pxenyanda hərbi parad
 
Kim Çen Inın dövründə ölkənin hərbi potensialının inkişafına xüsusi diqqət yetirilir. Yeni lider nüvə proqramını inkişaf etdirməyə başlayıb və artıq 2013-cü ildə ölkə tarixində üçüncü nüvə bombasının sınağını keçirdi. 2015-ci ildə o, Şimali Koreyanın öz hidrogen bombasını yaratmağa hazırlaşdığını elan etdi.
 
Ümumilikdə, hakimiyyətinin 10 ili ərzində Kim üç nüvə silahı sınağı və 100-dən çox ballistik raket atışı keçirib. Və çox güman ki, o, bununla kifayətlənməyəcək ki, bu da Asiya-Sakit Okean regionunun digər ölkələrini, xüsusən də Cənubi Koreya və Yaponiyanı narahat etməyə bilməz.
 
Müharibə astanasında
 

Kim Çen In hərbi sınaqlarda
 
Buna baxmayaraq, Kim əvvəllər xarici siyasətdə özünü göstərə bilmirdi və özünü kifayət qədər təcrid edirdi: ilk illərdə o, ölkədən kənara, hətta dost Çinə də səfər etməzdi.
 
2017-ci ildə hər şey dəyişdi. Pxenyanla Vaşinqton arasında gərginlik görünməmiş həddə çatdı: KXDR ABŞ-ın Cənubi Koreyada raketdən müdafiə sistemləri yerləşdirməsinə və birgə təlimlərin keçirilməsinə Yaponiya istiqamətində çoxsaylı ballistik raketlərin buraxılması və növbəti nüvə silahı sınağı ilə cavab verdi.
 
İş qarşılıqlı təhdidlərə qədər gəlib çatdı: Kim hərbçilərə Sakit Okeandakı Quam adasındakı ABŞ ərazilərinə zərbə endirməyə hazır olmağı əmr etdi, Tramp isə “atəş və qəzəblə” hədələyərək cavab verdi – mediada ciddi şəkildə ölkələr arasında silahlı münaqişə ehtimalı barədə danışmağa başladılar.
 
Koreyalararası buzların əriməsi
 

2018-ci il Pxençhan Olimpiadasında Şimali koreyalı azarkeşlər
 
Çətin xarici siyasət vəziyyəti və yaxınlaşan müharibə təhlükəsi Kimi diplomatiya ilə daha yaxından məşğul olmağa sövq etdi. Şimali Koreya və ABŞ rəsmiləri arasındakı əlaqələr gərginliyin azaldılmasına kömək etdi.
 
2018-ci ildə Kim qonşu Cənubi Koreya ilə münasibətləri yaxşılaşdırmağa başlayıb, Cənubi Koreya prezidenti Mun Çje İnlə görüşlər keçirib. Pxençhan Qış Olimpiya Oyunlarına Şimali koreyalı idmançılar və öz mahnıları və rəqsləri ilə əməlli-başlı səs-küy yaradan azarkeş qızlar göndərildi. Bundan əlavə, şayiələrə görə üzvləri Kim tərəfindən şəxsən seçilən Şimali Koreyanın qadın pop qrupu “Moranbon” da Olimpiya Oyunlarına göndərilmişdi.
 
K-Popsuz da keçinə bilərik
 

Kim Çen In və Cənubi Koreya pop sənətçiləri
 
İkitərəfli münasibətlərin istiləşməsi fonunda Seul Cənubi Koreya ifaçılarını Pxenyana göndərib. Kim müğənnilərlə görüşüb və çıxışlarına görə onlara təşəkkür edərək konsertin "millətin vahid simasını nümayiş etdirmək üçün yaxşı fürsət olduğuna" ümid etdiyini bildirib.
 
Lakin sonradan KXDR-də cənublulara və onların pop mədəniyyətinə rəğbət getdikcə sıxışdırılmağa başladı. Kimin özü K-popu gəncləri korlayan “bədxassəli şiş” adlandırıb. 2021-ci ilin fevralında Cənubi Koreya videomaterialının idxalı və yayılmasına görə cəza sərtləşdirildi - indi buna görə ölüm cəzası verilə bilər.
 
İnsan hüquqlarının pozulması
 

Kim Çen In Koreya xalq ordusunun konfransında
 
Kim Çen In insan haqlarını sistematik şəkildə pozmaqda ittiham olunur. Ölkədə amansız qanunlar var, onların pozulmasına görə ölüm cəzası və ya əmək düşərgələrinə sürgün olunma təhlükəsi var. Sağ qalanların sözlərinə görə, məhbuslar orada qeyri-insani şəraitdə saxlanılır.
 
Otto Vombiyerin hekayəsi
 

Otto Vombiyer KXDR-də
 
Həbsxana işçilərinin qurbanları təkcə Şimali Koreya vətəndaşları deyil, həm də əcnəbilər olub. 2016-cı ildə amerikalı tələbə Otto Vombiyerin hekayəsi dünyanı sarsıtdı: o, turist qrupu ilə Pxenyana gəlmişdi. Əcnəbi turistlərin adətən qaldığı “Yanqakto” otelində o, ofislərdən birində təbliğat plakatını cırıb. Tələbə “Koreya xalqının birliyini pozmağa cəhd etməkdə” günahlandırılaraq 15 il müddətinə azadlıqdan məhrum edildi. 2017-ci ildə Vombiyer komaya düşdü, bundan sonra o, ABŞ-a qaytarıldı. Altı gün sonra isə özünə gəlmədən dünyasını dəyişdi. Vombiyerin valideynləri onun həbsxana işçiləri tərəfindən fiziki zorakılığa məruz qaldığına inanırlar.
 
Dəmir əl
 

Kim Çen Nam
 
Şimali Koreya liderini tez-tez nümayişkaranə repressiyalarla, tabeliyində olan arzuolunmaz və günahkar adamlara qarşı olduqca qəddar və bəzən dəhşətli edamlarla əlaqələndirirlər. Belə ki, mətbuatda yayılan məlumatlara görə, o, bir generalı minaatanla güllələyib, bir yüksək rütbəli məmuru isə itlərə yem etməyi əmr edib.
 
Lakin problem ondadır ki, Şimali Koreya, artıq qeyd olunduğu kimi, son dərəcə qapalı ölkədir və bu cür xəbərlərin həqiqiliyini yoxlamaq, sadəcə, mümkün deyil. Çox vaxt Cənubi Koreya mediasında ölkədən qaçan Şimali Koreya məmurlarına istinad edərək növbəti edamlarla bağlı şok təfərrüatlar dərc olunur və bu məmurların açıq-aydın KXDR rəhbərliyini qərəzli şəkildə göstərməkdə maraqlı olduqları diqqətdən yayınmır. Buna görə də, edamlarla bağlı dəhşət hekayələri tez-tez uydurma olur və "edam edilmiş" generallar və məmurlar bir neçə ay sonra ictimaiyyətə görünürlər. Bununla belə, bu xəbərlərin bəziləri doğru çıxır.
 
Məsələn, məlumdur ki, Kim Çen In 2013-cü ildə Kim Çen İrin ölümündən sonra regent olacağı proqnozlaşdırılan əmisi Çan Son Theki edam etdirir. 2017-ci ildə Şimali Koreya liderinin böyük ögey qardaşı Kim Çen Nam Kuala-Lumpur hava limanında öldürülür - onu birbaşa gediş zonasında sinir-paraliç maddəsi ilə zəhərləyirlər. Qətlin arxasında kimin dayandığı hələ də müəyyən edilməyib, lakin bir versiyaya görə, bu, hakimiyyəti gücləndirməyə çalışan Kim Çen Inın göstərişi ilə həyata keçirilə bilərdi.
 
Trampla dostluq
 

Şimali və Cənubi Koreya sərhədində Kim Çen In və Donald Trampın görüşü
 
Bütün bunlara baxmayaraq, Şimali Koreya lideri ilə Amerika prezidenti Donald Tramp arasında gözlənilməz dostluq yaranır. Trampın özünün dediyi kimi, bir-birlərinə 27 “sevgi məktubu” göndərən iki lider “aşiq olublar”.
 
KXDR və ABŞ liderləri Koreya yarımadasının nüvəsizləşdirilməsinə dair sazişi hazırlamaq üçün Sinqapur və Hanoyda iki sammit keçiriblər. Lakin hər iki tərəfin prosesin özünü necə görməsi ilə bağlı fikir ayrılıqları səbəbindən əhəmiyyətli irəliləyiş əldə olunmadı. Amerika rəhbərliyinin dəyişməsi ilə danışıqlar faktiki olaraq dayandırılıb və Ağ Evin yeni sahibi ilə görüşlər ümumiyyətlə, gözlənilmir. Hələ vəzifəyə başlamazdan əvvəl Co Bayden Kimlə yalnız bir şərtlə görüşəcəyini söylədi - nüvə silahından könüllü imtina, lakin bu, Şimali Koreya rəhbərliyi üçün tamamilə qəbuledilməz bir tələbdir.
 
Vladivostoka zirehli qatarda
 

Kim Çen In 2019-cu ildə Rusiyaya səfəri zamanı
 
Şimali Koreya lideri Rusiya ilə də münasibətləri yaxşılaşdırmağa başlayıb. 2019-cu ilin aprelində zirehli qatarla Vladivostoka gəldi. Kimi təmtəraqla qarşıladılar: Hasan sərhədyanı dayanacağında sarafanlı və kokoşnikli rusiyalı məktəbli qızlar onun qarşısına duz-çörəklə çıxdılar; Vladivostok dəmir yolu vağzalında isə onu təntənəli marşla qarşıladılar; Vladimir Putinlə sammitdən sonra isə KXDR lideri üçün bütöv əyləncə proqramı təqdim olundu. Kim Rusiya prezidenti ilə "çox mənalı fikir mübadiləsi" apardığını dedi və "keçirilən möhtəşəm vaxt" üçün ona təşəkkür etdi.
 
Koronavirus pandemiyasının başlaması ilə Şimali Koreya özünü xarici dünyadan təcrid edib və sərhədlərini bağlayıb. Son iki ildə Kim başqa dövlətlərin başçıları ilə bir dəfə də olsun görüş keçirməyib.
 
Kimin yoxa çıxması
 

Kim Çen In bacısı Kim Yo Çjon ilə
 
Hakimiyyəti boyunca Kim hərdən ictimai sahədən yoxa çıxdı: son bir neçə ildə bu cür itmələr xüsusilə tez-tez baş verir, bu da onun xəstəliyi ilə bağlı şayiələrə səbəb olur. Müşahidəçiləri xüsusilə Şimali Koreya liderinin 2020-ci ilin yazında yoxa çıxması narahat etmişdi - o zaman media və analitiklər Kimin ölə biləcəyini istisna etmirdilər və ölkə hakimiyyəti bunu rəsmi şəkildə elan etməyə sadəcə hazır deyildi.
 
Bununla paralel olaraq Kim Çen Inın kiçik bacısı Kim Yo Çjonun rolu xeyli artıb. 2020-ci ilin aprelində Yaponiya mediası xəbər vermişdi ki, 2019-cu ilin sonunda Şimali Koreya hökuməti ölkəni idarə edə bilməyəcəyi təqdirdə bütün səlahiyyətlərin Kim Çen Indan onun kiçik bacısına verilməsini nəzərdə tutan fövqəladə plan hazırlayıb. Eyni zamanda, Kimin ürəyindən əməliyyat olunduğu da iddia edilib.
 
2021-ci ilin may ayında Kim bir daha demək olar ki, bir ay ictimaiyyət qarşısına çıxmadı və bu, yenidən onun səhhətinin pisləşməsi ilə bağlı şayiələrə səbəb oldu. Kimin ictimai fəaliyyətə az çəki ilə qayıtması şübhələri qismən dəstəklədi. Payızda Şimali Koreya lideri daha da arıqladı - bununla belə, Cənubi Koreya kəşfiyyatı Kimin xəstə olmadığı, sadəcə olaraq arıqladığı qənaətinə gəlib. Bəzi müşahidəçilər bunu ailə üzvlərinin ürək-damar xəstəliklərinə meylli olması səbəbindən liderin sadəcə daha sağlam həyat tərzinə keçməsi ilə əlaqələndiriblər.
 
Yeni iqtisadiyyat
 

Kim Çen In fabrikə səfəri zamanı
 
Kim Çen In hakimiyyətə gəldikdən sonra ölkə iqtisadiyyatının inkişafı ilə fəal məşğul oldu. Yəqin ki, o, 1990-cı illərdə Şimali Koreyanı bürümüş və müxtəlif hesablamalara görə, üç milyona yaxın insanın ölümünə səbəb olan və atasının hakimiyyəti ilə əlaqələndirilən dəhşətli aclıqdan uzaqlaşmağa çalışıb.
 
2013-cü ildə hökumət müəssisələrin liberallaşdırılması istiqamətində tədbirlər gördü. Kim həmçinin ölkənin kosmetika sənayesini beynəlxalq rəqabətədavamlı etmək, xizək kurortları, at sürmə klubları, skeyt parkları, əyləncə parkları, yeni hava limanı və delfinarium tikməyə göstəriş verib. Şimali Koreya lideri mənzil sektorunu fəal şəkildə inkişaf etdirməyə başladı: Pxenyanda getdikcə daha çox çoxmərtəbəli yaşayış kompleksləri və göydələnlər peyda olur.
 
Bununla belə, sərt beynəlxalq sanksiyalar, pandemiya və məhsul çatışmazlığı Kimin daha müasir və çevik iqtisadiyyat qurmaq üçün bütün səylərini ləğv etmiş kimi görünür. Ölkə aclıq təhlükəsi ilə üz-üzədir: Cənubi Koreya kəşfiyyatının məlumatına görə, Şimali Koreya hakimiyyəti ərzaq çatışmazlığı səbəbindən ordu ehtiyatlarından düyü paylamağa başlayıb.
 
Çətin yürüş
 

Kim Çen In müdafiə sənayesi sərgisində, oktyabr 2021-ci il
 
2021-ci ilin aprelində Şimali Koreya lideri ölkədəki vəziyyəti "tarixin ən çətin dövrü" adlandırdı və həmvətənlərini yeni "Çətin yürüşə" hazırlaşmağa çağırdı - ölkənin 1990-cı illərdə iqtisadi böhran və aclıq dövrü belə adlanırdı.
 
Lakin KXDR nüvə proqramından geri çəkilmir. Tam əksinə: ölkədə silahlanma, o cümlədən yeni növ silahların sınaqları bərpa edilıb: Şimali Koreya ordusu sualtı qayıqdan və qatardan ballistik raketlər buraxır və ilk dəfə olaraq hipersəs və qanadlı raketləri sınaqdan keçirir. Oktyabr ayında Kim müdafiə sənayesi sərgisində iştirak etdi və Şimali Koreyanın ABŞ-ın düşmən siyasətinə qarşı durmağı bacaran "məğlubedilməz ordusunu" yaratmağa söz verdi.
 
Tərcümə və təqdim etdi: Miraslan

---

---