İqlim fəlakəti, viruslar və dəhşətli yoxsulluq: qarşıda bəşəriyyəti hansı təhlükələr gözləyir?..

İsveçrənin Dünya İqtisadi Forumu qeyri-hökumət təşkilatının ekspertləri bəşəriyyətin yaxın gələcəkdə üzləşə biləcəyi risklərdən bəhs edən illik hesabatın 17-ci buraxılışını paylaşıblar. Sənəddə bütün dünyada insanların əsas problemlərindən danışılır: koronavirus pandemiyasından tutmuş planetdə baş verən orta temperaturun artmasına qədər.
 
Moderator.az xəbər verir ki, 2021-ci ilin may-sentyabr aylarında Dünya İqtisadi Forumu 124 ölkədən 12 mindən çox nümayəndə arasında sorğu keçirib. Onlar dünyada mövcud olan problemlərin adlarını çəkib, gələcəkdə nədən qorxduqlarını bildiriblər. Sorğu və araşdırmalardan əlavə, təşkilat hər il İsveçrənin Davos şəhərində görüşlər təşkil edir - dünyanın hər yerindən sahibkarlar, siyasətçilər və jurnalistlər tədbirə qatılır və bütün dünya ölkələri ilə bağlı ən aktual problemləri müzakirə edirlər. 2022-ci ildə görüş yanvar ayında baş tutmalı idi, lakin “omikron” ştammının yayılması səbəbindən yayın əvvəlinə təxirə salındı. Hesabatın müzakirəsi onlayn formatda baş tutub.
 
Dünya İqtisadi Forumunun ekspertləri bəşəriyyət üçün əsas riskləri açıqlayıblar
 
Cəmiyyətdəki əsəb gərginliyi ölkələrin iqtisadiyyatına, səhiyyə sisteminə ciddi təsir göstərən, sosial və geosiyasi gərginliyi daha da gücləndirə bilən koronavirus pandemiyası ilə bağlıdır. Dünya İqtisadi Forumunun tədqiqatının iştirakçıları vəziyyətin gələcəkdə dəyişməyəcəyini ehtimal edirlər. Rəyi soruşulanların 41,8 faizi yaxın üç ildə dünyanın daima qeyri-sabitlik bataqlığında qalacağını və hər cür sürprizlərlə üzləşəcəyini irəli sürüb. Respondentlərin 10,7 faizi nisbətən müsbət rəy verib - onlar hesab edirlər ki, yaxın üç ildə dünya şoklardan çıxa biləcək. Qalanları qeyd ediblər ki, gələcəkdə bəşəriyyət fəlakətlərlə üzləşəcək. Araşdırmada iştirakçılar dünyaya baxışlarını da təsvir ediblər. Sorğuda iştirak edənlərin yarıdan çoxu (61,2 faiz) qlobal vəziyyətdən narahat olduğunu bildirib. Respondentlərin 23 faizi həyəcanlı əhval-ruhiyyədədir. 12,1 faiz pozitiv, 3,7 faiz özünü optimist hesab edib.
 
Dünyadakı vəziyyətlə bağlı sakitliyin olmaması əsassız deyil, bəşəriyyətin üzləşə biləcəyi risklərlə bağlıdır. Əldə edilən məlumatlar əsasında Dünya İqtisadi Forumu yaxın 10 ildə dünyanı təhdid edən ən ciddi problemlərin reytinqini tərtib edib. Siyahının ilk üç sətirini iqlim dəyişikliyi, ekstremal hava şəraiti və biomüxtəlifliyin itirilməsi ilə mübarizənin uğursuzluğu tutub. Aşağıda sosial bərabərsizlik və minimum gəlir əldə etmək çətinliyinin artması şəklində təhlükələr var. Altıncı mövqedə infeksiya riski, yeddinci və səkkizinci yerdə uyğun olaraq insan mühitinə zərər və təbii ehtiyatların böhranı daxildir. İlk 10-luq borc böhranı və geoiqtisadi qarşıdurma şəklində təhdidlərlə qapanıb.
 
Bəşəriyyəti iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə uğursuzluqlar gözləyir
 
İqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə potensial uğursuzluq bir çox ölkələr tərəfindən növbəti iki ildə əsas təhlükələrdən biri kimi qəbul edilib. Problem Avstraliya, Avstriya, Azərbaycan, Kanada, Finlandiya, eləcə də Fransa, Almaniya, Macarıstan, Sinqapur, Ukrayna və ABŞ-ı narahat edirdi. Rusiyaya gəlincə, o, Qazaxıstan, Argentina və Çexiya ilə birlikdə qlobal istiləşməni əhalisi üçün əsas təhlükələrdən biri kimi qeyd etməyib. Alimlər ətraf mühitin geri dönməz dəyişiklikləri barədə xəbərdarlıq edir və planeti xilas etmək üçün kəskin tədbirlər görməyə çağırırlar. Qlobal fəlakətdən özümüzü xilas etməyin yollarından biri istixana qazlarının tullantılarını azaltmaq və “təmiz” sənaye yaratmaq ola bilər.
 
Qlobal orta temperaturun yüksəlməsi xüsusi narahatlıq doğurur. 2021-ci ilin noyabrında Qlazqoda keçirilən iqlim konfransında dünya liderləri artım tempini 1,5 dərəcə Selsi səviyyəsində saxlamağa razılaşıblar. Lakin gələcəkdə iqlim siyasəti olduğu kimi qalarsa, o zaman göstərici xeyli arta və 2,7 dərəcəyə çata bilər.

San Fransiskoda tüstü və duman, sentyabr 2020-ci il
 
Koronavirus kibertəhlükəsizlik problemini kəskinləşdirib
 
Bəşəriyyətin rəqəmsal texnologiyadan asılılığı son 20 ildə artıb. Həyatın əksər prosesləri onlayn-a keçib: kommunal xidmətlərin ödənilməsindən və bizneslə məşğul olmaqdan tutmuş gündəlik ərzaq və paltar alışına qədər. Koronavirus pandemiyası vəziyyəti daha da gərginləşdirdi - bütün dünyada insanlar təcrid olunmuş halda təhsil almağa və işləməyə başladılar, buna görə onların şəxsi məlumatlarının üçüncü tərəflərin əlinə keçmək riski yaranıb. Məlumatların pozulması şirkətlərə yüz milyonlarla dollara başa gəlir və istifadəçilərin psixi sağlamlığını pozur.
 
Gələcəkdə problem daha da pisləşə bilər - insanlar daha tez-tez öz şəxsi məlumatları ilə bağlı narahatlıq hiss edəcəklər. Sosial şəbəkə istifadəçiləri artıq hədə-qorxu, fırıldaq və təqiblərlə üzləşirlər. 2021-ci ildə məlumat pozuntusu ilə üzləşənlərin yarıdan çoxu əsəbi vəziyyətdədir. Zərərçəkənlərin 46 faizi stress altında olub, 41 faizi həssas vəziyyətdən şikayətlənib. Digərləri özlərini çarəsiz və qorxmuş hiss ediblər.

 
Dünyanı miqrasiya dalğası bürüyüb
 
Dünya əhalisinin əksəriyyəti artıq növbəti onillikdə planeti təhdid edən risklərdən biri olan minimum gəlir böhranı ilə üz-üzədir. Daha yaxşı iqtisadi şərait axtarışında insanlar yaşayış yerini dəyişməyə məcbur olurlar. Son bir neçə ildə miqrantların sayı xeyli artıb - 2010-cu ildə onların sayı 221 milyon idi, 2020-ci ildə isə bu rəqəm 281 milyona çatıb.
 
Koronavirus pandemiyası səbəbindən miqrasiya axını azaldı, lakin məhdudiyyətlər qismən qaldırıldıqda insanlar daha yaxşı yaşayış şəraiti axtarışında hərəkət etməyə davam etdilər. Bu gün iqlim dəyişikliyi həm də kütləvi miqrasiyaya gətirib çıxarır ki, bu da əslində təbii fəlakətlər səbəbindən insanları öz evlərindən didərgin salır. Qlobal istiləşmə davam edərsə, 2050-ci ilə qədər quraqlıqlar, yanğınlar və daşqınlar 200 milyondan çox insanı didərgin salacaq.

Fransanın şimalındakı Kale şəhərində müvəqqəti miqrant düşərgəsi, noyabr 2021-ci il
 
Kosmos yarış meydanına çevrilib
 
Son on ildə kosmik sənayenin mövqeyi dəyişib. Əvvəllər kəşflər dövlət vəsaiti hesabına həyata keçirilirdisə, indi bu sahə özəl investisiyaları cəlb edir. Kosmosa ekspedisiyalar və bu sahədə əldə olunan nailiyyətlər ölkələrə öz nüfuzlarını qoruyub saxlamağa və güclərini nümayiş etdirməyə kömək edir. Nəticədə kosmosun hərbiləşdirilməsi riski var. 2030-cu ilə qədər Çin, Fransa, Almaniya, Hindistan, Yaponiya, Rusiya və ABŞ kosmik infrastrukturunu əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirməyi planlaşdırır. Argentina, Braziliya, Meksika, Misir, İran, Türkiyə və digər dövlətlər bu sahədə inkişaf etməyə hazırlaşır.
 
Yaxın illərdə kosmosa on minlərlə peykin buraxılması planlaşdırılır – növbəti onillikdə orbitə 70 min obyekt çıxarılmalıdır. Raketlər, onların gövdələri və qalıqları daxil olmaqla obyektlərin sayı beş minə çatmayan göstəricilər 1970-ci illərdən bəri xeyli artıb. 2020-ci ildə bu rəqəm 30 mini keçib. Mütəxəssislər obyektlərin sayının artmasının toqquşmalara səbəb ola biləcəyindən və kosmosda təhlükəsizliyə təsir edə biləcəyindən narahatdırlar.
 
Artıq bir neçə ildir ki, ekologiya mövzusu ənənəvi gündəliyi əvəz edir. Ekstremal hava şəraiti, infeksiyalar, biomüxtəlifliyin itirilməsi, əmək bazarındakı böhran problemləri Dünya İqtisadi Forumu tərəfindən hələ 2021-ci ildə bəşəriyyət üçün təhlükə kimi müəyyən edilib. Gələcəkdə qlobal narahatlığın diqqəti daha çox “yaşıl” gündəliyə yönələcək. Mütəxəssislər 5-10 ildən sonra sosial məsələlərin arxa plana keçəcəyini və öz yerini ekoloji problemlərə verəcəyini gözləyirlər.

---

---