Rusiya dağılandan sonra yerində hansı dövlətlər yaranacaq

Rusiya respublikalarının xəritəsi

Həm Rusiya daxilində, həm də xaricdə olan analitiklər Rusiya Federasiyasının dağılması və bir sıra müstəqil dövlətlərə çevrilməsi ehtimalını nəzərdən keçirirlər.

Bizimyol.info xarici mətbuata istinadla xəbər verir ki, bu barədə Vaşinqton Enerji Siyasəti Araşdırmaları Fondunun direktörü Maks Pyziur araşdırma məqaləsi hazırlayıb.
Məqalədə deyilir ki, Rusiyanın Ukrayna ilə fəlakətli müharibəsi onsuz da zəif olan iqtisadiyyatı gərginləşdirir, rejimin legitimliyini və gücünü sarsıdır. Müəyyən bir nöqtədə, bütün sistem tamamilə çökə bilər - ehtimalı hələ də qeyri-müəyyən olsa belə, düşünülə bilən bir ssenaridir.
Rusiyanın cənubunda, şərqində və mərkəzində ayrılmaq üçün ən çox ehtimal olunan namizədlər kimlərdir?
Cənub
İnquşetiya, Çeçenistan və Dağıstanın ümumi əhalisi 5,2 milyon nəfərdir.
Son on ildə bu regionda əhali 13 faizdən çox artıb. Hər üç dövlət  güclü milli kimlik nümayiş etdirir, İslam dininə etiqad edir və keçmişdə Rusiyaya qarşı ayağa qalxıb və zorakılığa məruz qalıb.
Çeçenistan 19-cu əsrdə Rusiyaya qarşı onilliklər davam edən müharibə və 1990-cı illərdə iki milli azadlıq müharibəsi aparmaqla fərqlənir. Onun hazırkı lideri, avtoritar Ramzan Kadırov geniş muxtariyyətə malikdir və müvafiq stimullar verilsə, asanlıqla Moskvadan üz döndərə bilər.
2000-ci ilin aprelində ikinci Çeçenistan müharibəsində böyük döyüşlər başa çatdıqdan sonra çeçenlərin üsyançı fəaliyyəti 2010-cu illərə qədər davam etdi. Bu, 2002-ci ilin oktyabrında və 2004-cü ilin sentyabrında məktəblilərin girov götürülməsi ilə başladı və bu, çoxsaylı ölümlə nəticələndi.
Daha sonra bir neçə partlayış baş verdi: 2010-cu ilin martında Moskva metrosunda, 2011-ci ilin yanvarında Moskvanın Domodedovo hava limanında və 2013-cü ilin dekabrında Volqoqrad qatar stansiyasında patlayışlar baş verdi.
Partlayışları çeçen, inquş və dağıstanlı yaraqlıların daha radikal mənsubiyyəti olan Qafqaz Əmirliyi öz üzərinə götürdü.
Şərq
Rusiyanın uzaq şərqindəki əsas dövlətlər Saxalin vilayəti, Primorsk vilayəti, Xabarovsk vilayəti, Kamçatka vilayəti və təxminən 2,5 milyon kvadrat kilometr ərazini əhatə edən Yakutiya Respublikasıdır. İlk dörd ərazidə əsasən ruslar yaşasa da, Yakutiya yakutların vətənidir.
Rusiya regionlarının ümumi əhalisi 3,6 milyon nəfərdir. Yakutiya 990.000 nəfərdir. Birincisi son on ildə 4,1 faiz azalıb, ikincisi isə 3,3 faiz artıb. Bu beş ərazi əhəmiyyətli mineral sərvətlərə malikdir.
2000-ci illərin əvvəllərində ABŞ və Yaponiyanın rəhbərlik etdiyi konsorsiumlar tərəfindən maliyyələşdirilən və inkişaf etdirilən Saxalin, dünya səviyyəli neft və təbii qaz hasilatı və ixracı imkanlarına malikdir.
Primorsk vilayətində Rusiyanın Sakit okean ticarəti üçün əsas olan bir neçə liman var.
Kozmino limanı Şərqi Sibir-Sakit Okean xam neft boru kəmərinin (gündə 1,6 milyon barel istehsal gücü olan) son nöqtəsidir. 2021-ci ildə ESPO-nun orta gündəlik tranziti gündə 720 min barel olub.
Kozminonun qonşu Vostoçnı limanı Çin, Yaponiya, Koreya və Tayvana kömür ixrac edir.
Yakutiya iqtisadiyyatının əsasını mədənçilik təşkil edir. Rusiyanın almaz hasilatı və emalının demək olar ki, 100 faizi ərazi daxilində həyata keçirilir. Bundan əlavə, Rusiyanın Kozmino vasitəsilə daşınan kömür ixracının əsas mənbəyi Yakutiyadır.
Yakutiya və Xabarovskda qızılın birgə illik hasilatı 64 metrik tona bərabərdir ki, bu da Rusiyanın ümumi hasilatının 20 faizindən çoxunu təşkil edir.
Yakutlar öz respublikalarında azlıq olsalar da, yerli xalqın Saxa adını qəbul etmələri göstərir ki, onlar son onilliklərdə milli dirçəliş yaşayıblar. Xabarovsk isə 2020-ci ilin iyulundan 2021-ci ilin iyuluna qədər müntəzəm kütləvi nümayişlərin mərkəzində olub.
Moskvanın məşhur qubernatoru işdən çıxarması ilə başlayan bu etirazlar ərazidə anti-Moskva hisslərinin artdığını göstərir.
Mərkəz
Rusiyanın 85 siyasi ərazi vahidindən Tatarıstan və Başqırdıstan onlara əhəmiyyətli muxtariyyət verən unikal konstitusiya quruluşuna malik olan azsaylı ölkələrdən ikisidir. Birlikdə onların təxminən səkkiz milyon əhalisi var ki, bu da son on ildə təxminən 0,4 faiz artıb. Respublikalar gündə təxminən 1 milyon barel və ya Rusiyanın ümumi neft hasilatının təxminən 10 faizini təşkil edən Rusiyanın miras xam neft hasilatına ev sahibliyi edir.
Təkcə Tatarıstanın təqribən 7,3 milyard barel ehtiyatı var və ya cari hasilat templəri ilə 30 il davam edəcək.
Karbohidrogen hasilatı ilə yanaşı, bu iki region Rusiyanın qalan hissəsi ilə müqayisədə iqtisadi cəhətdən şaxələnib, güclü istehsal və kənd təsərrüfatı sektorlarına malikdir.
Bölgələrin bir neçə çay sisteminə çıxışı var, eləcə də onları ticarət yollarının kəsişməsinə qoyan dəmir yolları var. Birlikdə onların ixracı 15 milyard dollar və idxalı 1,6 milyard dollar olan yüksək xalis ixrac ticarət balansı var.
Sovet İttifaqının dağılmasından sonra 1990-cı illərdə Tatarıstan tam suverenliyə nail olmaq üçün referendumlar və Kremllə razılaşmalar yolu ilə addımlar atdı.
Rusiyanın 2008-ci ilin avqustunda Gürcüstana təcavüzündən sonra Rusiya Abxaziya və Cənubi Osetiyanın suverenliyini tanıyanda Tatarıstan özünü müstəqil elan etdi, BMT və Rusiyadan tanınmasını istədi. Hər ikisi xahişə məhəl qoymadı.
Əgər Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibəsi Ukraynanın qələbəsinə və ya dalana dirənmiş bataqlığa gətirib çıxararsa, Putin rejiminin qeyri-sabitliyi eksponent olaraq artacaq.
Belə şəraitdə Rusiya Federasiyasının bəzi regionları, xüsusən də Kreml Putinin tacı üzərində hakimiyyət mübarizəsi ilə məşğul olsa, dağılma baş verəcək.
Yeni dövlətlər müstəqil olaraq qalacaqlar, yoxsa onları Putini əvəz edən şəxs toplayacaq? Biz bilmirik. İstənilən halda əminliklə deyə bilərik ki, onların Rusiyaya reinteqrasiyası şiddətli və qanlı bir proses olacaq və bu, federasiyanı dirçəltmək qədər Rusiyanın süqutunu da asanlaşdıra bilər.

---

---