Dünya əmək haqqı reytinqində ölkəmiz 99-cu yerdə qərarlaşıb, amma…

Dövlət Statistika Komitəsinin (DSK) məlumatına görə, 2024-cü ilin yanvar-aprel aylarında ölkədə orta aylıq əmək haqqı ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 10,2 faiz artıb. Daha dəqiq desək, bu gün işçilərin orta nominal əmək haqqı 1007,5 manatdır. Adətən olduğu kimi, neft-qaz sektorunda maaşlar daha yüksəkdir. DSK-nın məlumatına görə, bu sahədə çalışan işçilərin əmək haqları 4031,5 manata çatıb. İqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunda çalışanlar onlardan bir neçə dəfə az – 950,5 manat alırlar. Bundan başqa, qeyd edilir ki, dövlət müəssisələrində çalışan işçilərin orta aylıq əmək haqqı 943,2 manat, özəl müəssisələrdə isə 1077,2 manat təşkil edib.
Bir qayda olaraq, orta aylıq əmək haqqı ilə bağlı hesabatlar qeyd olunan məbləğdən qat-qat az alan vətəndaşlar tərəfindən çoxsaylı suallar və etirazlar doğurur. AYNA-nın həmsöhbət olduğu vətəndaşların dediklərinə görə, işçilərin əksəriyyətinin maaşı 500-600 manat səviyyəsindədir. Azərbaycanda elektron iş axtarışı saytları belə nəticələrə gətirib çıxarır. Bir çox işəgötürən DSK-nın elan etdiyi nominal orta məbləğin demək olar ki, yarısı qədər əmək haqqı təklif edir. Vakansiyaların əksəriyyəti xidmət sektorunu əhatə edir – gözəllik salonları, iaşə, pərakəndə satış, mehmanxana və məişət yardımı -təmizlikçilər, qabyuyanlar, aşpazlar, ofisiantlar, dayələr, qulluqçular və s. tələb olunur. İstehsal müəssisələrində iş təklifləri tapmaq çətindir – yerli elektron iş axtarışı resursları praktiki olaraq belə vakansiyaları dərc etmir.
Belə resursların monitorinqi göstərir ki, paytaxtdakı əksər işəgötürənlər müraciət edənlərə aylıq 600 manatdan çox olmayan əmək haqqı ödəməyə hazırdırlar və orta hesabla əmək haqqı 400-550 manatdan çox deyil. Vətəndaşlara gündəlik 20 manat ödənişlə 10 saat işləmək təklif olunur. Eyni zamanda, bir çox hallarda qanunla müəyyən edilmiş 40 saatlıq iş həftəsi və əmək münasibətlərinin rəsmiləşdirilməsi tələbinə əməl olunmur.
Bütün bunlar həftədə bir istirahət günü, hətta istirahət günü olmadan gündə 10-12 saat işləməyə məcbur edilən vətəndaşların əmək hüquqlarının kütləvi şəkildə pozulması ilə bağlı nəticələrə gətirib çıxarır. Digər məsələlər arasında, gələcək pensiya hüququ pozulur, çünki bir çox işəgötürən sosial ödənişlərə pul xərcləmək istəmir və qeyri-qanuni muzdlu əməyə üstünlük verir. Təbii ki, belə bir şəraitdə orta əmək haqqı ilə bağlı rəsmi məlumatlar işçi kütləsi arasında şübhə doğurur. Xüsusilə nəzərə alsaq ki, statistika müntəzəm olaraq orta əmək haqqının artımına istinad edir.
Paytaxt sakini Aygün Adıgözəlova deyir ki, əslində maaşlar nəinki artmır, əksinə azalır: “10 il əvvəl 500 manat alırdım. İllər ərzində maaşım 100 manat artdı, amma inflyasiya və pulun ucuzlaşması nəzərə alınsa, indi bu məbləğ dolanışıq üçün kifayət etmir. Ətrafımdakılar da demək olar ki, eyni maaş alırlar və buna görə də nominal maaşlarla bağlı rəsmi hesabatlar olduqca qəribə görünür”.
Əslində orta aylıq nominal hesablanmış əmək haqqı maaş fondunu rəsmi işləyən işçilərin sayına bölmək yolu ilə əldə edilir. Sadə dillə desək, kimsə ayda 10 min manat ala bilər, digərlərinə isə 350 manatdan çox olmayan maaş verilir, amma orta hesabla 1 min manatdan bir qədər çox alınır. Rəsmi əmək haqqı statistikası kölgə məşğulluq bazarındakı işçi kütləsini əhatə etmir. DSK-nın məlumatına görə, bu il mayın 1-i vəziyyətinə ölkə iqtisadiyyatında muzdla çalışan işçilərin sayı 1 milyin 749,7 min nəfər olub, onlardan 897 min nəfəri iqtisadiyyatın dövlət sektorunda, 852,7 min nəfəri isə iqtisadiyyatın qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərib. Əslində, söhbət rəsmi qeydiyyatda olan işçilərdən gedir. Respublikada qeyri-rəsmi əmək bazarı haqqında məlumat yoxdur, ona görə də yerli məşğulluq bazarının “boz” cəbhəsində neçə nəfərin işlədiyini söyləmək çətindir.
Daha bir nüans var: müstəqil analitiklər nominal deyil, orta əmək haqqının hesablanması metodundan istifadə etməyi təklif edirlər. Bu metod əhalinin gəlirlərinin təhlilində ən obyektiv meyar hesab olunur. Bununla belə, rəsmi statistika israrla nominal orta göstəriciyə müraciət edir. Digər analitiklər hesab edirlər ki, bu ardıcıllığın səbəbi bu hesablama ilə orta əmək haqqının dəfələrlə yüksək görünməsidir. Median əmək haqqı məlumatları nisbətən daha az dərc olunur. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin son məlumatlarına əsasən, median əmək haqqı 480 manata yaxınlaşıb.
Maraqlıdır ki, “CEOWORLD” jurnalının ümumi orta aylıq əmək haqqına görə ölkələr sıralamasında Azərbaycan 2024-cü ilin əvvəlinə dünya üzrə 196 ölkə arasında 99-cu yerdə idi. Ölkədə əmək haqqı 494 dollar idi. MDB ölkələri arasında ən yüksək əmək haqqı Rusiya (2159 dollar) və Qazaxıstandadır (673 dollar). Reytinqdə Azərbaycandan aşağıda Ukrayna (430 dollar), Özbəkistan (351 dollar), Qırğızıstan (228 dollar) və Tacikistan (169 dollar) qərarlaşıb. (Ayna.az)

---

---