Hökumət ölkənin 2025-ci il dövlət və icmal büdcələrinin layihələrini, eləcə də növbəti üç il üçün büdcə göstəricilərini təsdiqləyib. Strateji əhəmiyyət kəsb edən maliyyə sənədləri hakimiyyətin prioritetlərindən və iqtisadiyyatın vəziyyətindən bəhs edir. İllərdir şaxələndirməyə baxmayaraq, dövlət xəzinəsinin gəlirləri hələ də neftdən çox asılıdır: fiskal sektor bu mənbədən gələn gəlirlərin azalmasını kompensasiya edir.
İxrac resursunun qiymətinin aşağı düşməsi neftdən kəsmə dərəcəsinin 75 dollardan 70 dollara enməsinə səbəb oldu, lakin bu səviyyə həm də büdcənin 3 milyard dolları keçən əhəmiyyətli kəsiri fonunda ekspert dairələrində narahatlıq doğurur. Məlumdur ki, bu məbləğ əlavə “axınlarla” ödənilməlidir.
İmzalanan maliyyə sənədlərində ölkənin strateji prioritetlərindən bəhs edilir: dövlət və icmal büdcələrin xərclərində iqtisadi sabitliyin dəstəklənməsi, qeyri-karbohidrogen sənayesinin və sosial sahənin artımının daha da sürətləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir. Növbəti üç il üçün büdcə layihələri makroiqtisadi sabitliyin və davamlı inkişafın qorunmasına yönəlib. Dövlət xərclərinin səmərəliliyinin artırılmasına, büdcə prosesinin şəffaflığına və fiskal intizamın gücləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir.
Neft və qaz gəlirlərinin azalmasına baxmayaraq, gələn ilin büdcəsi indiki büdcəni üstələyəcək: yeni maliyyə planında gəlirlər 0,6 faiz artaraq 36,6 milyard manat, xərclər isə 0,2 faiz azalaraq 39,6 milyard manat təşkil edib. Gələn il neft və qazdan daxilolmaların payı müvafiq olaraq 46,6%-ə qədər azalacaq, qeyri-resurs mənbələrindən daxilolmalar isə xəzinəyə daxil olan bütün gəlirlərin 53,4%-nə qədər artacaq.
Bütün bunlar neft və qazın büdcədə payının azalma tendensiyasından xəbər verir, lakin dövlətin maliyyə planı hələ də bu ənənəvi mənbədən çox asılıdır. Dövlət Neft Fondundan dövlət büdcəsinə transfert cari ilin səviyyəsində - 12 milyard 781 milyon manat olmaqla bütün büdcə gəlirlərinin 34,9 faizini təşkil edib.Neft-qaz sektorundan daxilolmaların xüsusi çəkisinin azalması iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi prosesinin davam etdiyini və büdcənin neftin qiymətinin dəyişməsindən asılılığının azaldığını göstərir. Eyni zamanda, qeyri-neft sənayesinin büdcədə xüsusi çəkisinin genişləndirilməsi müxtəlif maliyyə tədbirləri ilə qeyri-neft sektorunun inkişafına və dəstəklənməsinə yönəlmiş dövlət strategiyasının həyata keçirildiyini təsdiqləyir. Eyni zamanda, fiskal orqanlar üzərində onsuz da əhəmiyyətli yükün artdığı gözlənilir.
Qarşıdakı ildə Dövlət Gömrük Komitəsinin xətti ilə 6 milyard 600 milyon manat və ya büdcə gəlirlərinin 18%-nin daxil olması nəzərdə tutulur. Cari maliyyə ili ilə müqayisədə Gömrük Komitəsinin büdcə planı daha 200 milyon manat və ya 3,1% artacaq.
Maraqlıdır ki, “dövlət pul kisəsi”nin əsas payı Dövlət Vergi Xidmətindən daxilolmalar hesabına formalaşır. Dövlət büdcəsinin bütün gəlirlərinin 42,3 faizi və ya 15 milyard 500 milyon manatı vergi idarəsinin payına düşəcək. Bu, cari ilin dəqiqləşdirilmiş proqnozu ilə müqayisədə 230 milyon manat və ya 1,5% çoxdur.
Neft-qaz sektorundan daxilolmaların azalmasının və qeyri-neft sənayesi üzrə büdcə gəlirlərinin artmasının bütün müsbət cəhətlərinə baxmayaraq, fiskal orqanların büdcə qarşısında artan öhdəliklərinin qorxulu nəticələrini qeyd etməmək çətindir. Vergilərdən və gömrük rüsumlarından əldə edilən gəlirlərin artması qiymətlərin artmasına səbəb olur, çünki biznes bu xərcləri istehlakçılardan çıxır.
Yeni ilin büdcəsində müdafiə, milli təhlükəsizlik və sosial dəstək xərclərinin artdığı göstərilir ki, bu da ümumilikdə geosiyasi qeyri-sabitlik şəraitində hökumətin strateji hədəflərinə işarə edir. Baş nazir Əli Əsədovun sözlərinə görə, gələn il dövlət xərclərinin əhəmiyyətli hissəsi müdafiə və təhlükəsizliklə bağlıdır: “Diqqət ordu quruculuğu və milli təhlükəsizlik imkanlarının gücləndirilməsi, müasir çağırışlara uyğun olaraq müdafiə-sənaye kompleksinin gücləndirilməsi və modernləşdirilməsi proseslərinə yönəldiləcək”.
Əsədov deyib ki, növbəti il və ortamüddətli dövr üçün büdcə siyasəti bir sıra prioritetlər nəzərə alınmaqla müəyyən ediləcək: “Bunlardan da ən mühümü “2022–2026-cı illər üçün Sosial-iqtisadi İnkişaf Strategiyası”, Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bərpası, yenidən qurulması və ölkə iqtisadiyyatına reinteqrasiyası, işğaldan azad edilmiş ərazilərə Böyük Qayıdışın təmin edilməsidir”.Ən mühüm prioritetlər sırasına ölkənin hərbi və müdafiə təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi, habelə vətəndaşların rifahının yaxşılaşdırılması məqsədilə əhaliyə əlavə sosial dəstək paketinin qəbul edilməsi daxildir. Sosial proqramlara ayrılan xərclərin 14% artması əhalinin sosial müdafiəsi sahəsində hökumətin prioritetlərini göstərir ki, bu da həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasına və sosial sabitliyin yaxşılaşdırılmasına kömək edə bilər. Yeni ildə minimum əməkhaqqı və pensiyaların artacağı, səhiyyə və təhsilə ayrılan xərclərin çoxalacağı gözlənilir.
Yeni maliyyə sənədinin daha bir xarakterik xüsusiyyəti dövlət borcuna xidmət xərclərinin artması olacaq - gələn il bu xərc maddəsi bu il 3,3 faizə qarşı 6 faiz təşkil edəcək. 2025-ci ildə işğaldan azad edilmiş ərazilərin bərpasına və yenidən qurulmasına dövlət büdcəsi xərclərinin 4 milyard manatı və ya 10,1 faizi sərf olunacaq ki, bu da cari ilin təsdiq edilmiş proqnozundan 17,6 faiz azdır.
Maraqlıdır ki, İqtisadiyyat Nazirliyinin makroiqtisadi proqnozlarında 2025-2028-ci illər üçün manatın ABŞ dollarına nisbətdə məzənnəsi cari il səviyyəsində götürülüb. Bu məsələ ilə bağlı şərhlərdə yerli iqtisadçılar milli valyutanın belə uzunmüddətli perspektivdə davranışını proqnozlaşdırmağa çalışmağın mənasızlığından danışırlar.
