“Katalizatorun olmamasında sürücüyü günahlandırmaq savadsızlıq və qanunsuzluqdur”
 
Sürücüləri cərimələməyin bir başqa səbəbi də bir avtomobilin qazçıxarma sistemində atmosferə zəhərli tullantıları azaldan cihazların - katalizatorların olmaması oldu. Yeri gəlmişkən, Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsi Dövlət Yol Polisi İdarəsi (BŞBPİ DYPİ) artıq avtomobil sahiblərini buna görə cəzalandırmağa başlayıb.
 
Ancaq burada bir sual ortaya çıxır: yol polisi əməkdaşları bir avtomobilin qazçıxarma sistemində katalizator olub-olmadığını haradan bilirlər?
 
“Sürücülərin maariflənməsinə yardım” İctimai Birliyinin sədri Fazil Məmmədovun AYNA-ya şərhinə görə, katalitik konvertor avtomobilin alt hissəsində, səsboğucu ilə buraxıcı kollektorun arasında yerləşir ki, bu da gözlə görünə bilməz: “Elə qanunda da bir filtr olmaması üçün cərimə qaydası yoxdur. Katalizatorun mövcudluğunda və ya olmamasında sürücünü günahlandırmaq hüquqi cəhətdən savadsızlıqdır. Yol polisi yalnız zərərli tullantıların tərkibini tənzimləyən qazçıxarma sisteminin müəyyən edilmiş ekoloji standarta cavab vermədiyini iddia edə bilər. Və bu, yalnız müəyyən bir vaxtda qazçıxarma sistemindən havaya buraxılan qazların toksikliyini ölçərək yoxlanıla bilər”.

“Üstəlik, bir yol polisi əməkdaşı avtomobilinizdə qurdalana bilməz. Sərnişin salonunun və ya baqajının səthi yoxlanılması belə, bir polis məmuru tərəfindən yalnız qanuni əsaslar olduğu təqdirdə və qanunla müəyyən edilmiş yoxlama proseduruna ciddi əməl olunmaqla aparıla bilər”, - deyə ekspert bildirib.
 
Lakin bütün bunlar DYP əməkdaşlarının sürücülərə pul cəzası kəsməsinə mane olmur. Ancaq bunu necə və hansı əsasda etdikləri sirr olaraq qalır. Əhalinin etirazına səbəb bu yaxınlarda BŞBPİ DYPİ-nin şöbə müdiri, polis polkovniki Vaqif Əsədovun sürücülərin nəqliyyat vasitələrində katalizatorların olmamasının ətraf mühitə atılan zəhərli qazların miqdarını və mühərrikin səs gücünü artırdığı barədə verdiyi açıqlama idi.
 
“Bu, inzibati xətadır. Nəqliyyat vasitələrinin bu formada istismarı yolverilməzdir. Bir daha vətəndaşlardan sürdükləri nəqliyyat vasitəsinin vəziyyətinə diqqət yetirmələrini, mövcud çatışmazlıqların aradan qaldırılması üçün lazımi tədbirlərin görülməsini xahiş edirik”, - deyə DYP sözçüsü bildirib.

Əsədovun sözlərinə görə, sürücülər bu avtomobilləri Gürcüstandan belə vəziyyətdə gətirdiklərini iddia edirlər: “Lakin qanunda deyilir ki, texniki nasazlıq varsa, sürücü onu düzəltməlidir. Azərbaycanda yol təhlükəsizliyi və ətraf mühitin mühafizəsi dövlət proqramı səviyyəsində təmin olunur, buna görə hər birimiz məsuliyyətimizi dərk etməliyik”.
 
Lakin F.Məmmədov bu tələbi son dərəcə qeyri-kafi hesab edir. Həm də yalnız ona görə yox ki, yol polisi avtomobillərdə filtrlərin mövcudluğunu yoxlaya bilməz və buna səlahiyyətləri yoxdur, qanunvericilikdə filtrlərin olmamasına görə heç bir cəza nəzərdə tutulmayıb: “Məsələnin mahiyyəti budur ki, maşın sahibindən yalnız buraxılan qazın ətraf mühitin ekoloji standartına uyğunluğuna riayət etməsi tələb olunur. Avtomobilində bir filtrin olub-olmaması - avtomobilin qazçıxarma sistemi bu nəqliyyat növü üçün müəyyən edilmiş ekostandarta uyğundursa, gerisinin heç kimə dəxli yoxdur”.
 
Dünyadı ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması üçün mübarizə aparmaq üçün otuz il əvvəl atmosferə atdıqları zərərli maddələrin - mühərrik işlənmiş qazlarının və karbonmonoksid ehtiva edən yanacaq buxarlarının miqdarının normasını təyin edən xüsusi ekoloji standartlar tətbiq etməyə başladılar. Hər il bu normalar daha sərtləşir və “Avro-1”-dən “Avro-6”-ya doğru inkişaf edir. Nəhayət, katalizator yaratdılar – bu, işlənmiş qazların daha təmiz olmasını təmin etmək üçün qazçıxarma sistemində yerləşən bir süngərdir.
 

Müsahibimizin sözlərinə görə, buraxılan qazlar ekoloji standarta cavab verirsə, sistemdə katalitik konvertor və ya sarğıdan bir tampon olması yol polisini narahat etməməlidir: “Nəhayət, təqsirsizlik prezumpsiyası mövcuddur - qanuni bir şəkildə əksi sübut olunana qədər bir şəxs günahsızdır. Axı bu, təxminən bir yol polisi zabitinin qarşınıza çıxıb, maşında pəncərə silicilərinin işləmədiyini elan etməsi ilə eynidir. Yağış yağmır, siliciləri yandırmamısınız, bəs onların işləmədiklərini haradan bilir? Analoji olaraq, katalizatorun olmaması gözlə necə müəyyənləşdirilə bilər?”.

 
“Yol polisinin edə biləcəyi yeganə şey sensoru səsboğucuya bağlamaq və buraxılan qazların müəyyən olunmuş normaya uyğunluğunu yoxlamaq və beləliklə avtomobilin bu hissədəki istismar qabiliyyətini təyin etməkdir. Normaya uyğundursa - yaxşıdır, deyilsə - problemlər var. Katalizatorun olmamasında sürücünü günahlandırmağa haqları yoxdur – bu, qanunaziddir”, - deyə Məmmədov vurğulayıb.
 
Mütəxəssis onu da diqqətə çatdırıb ki, ekostandartlarda katalizatorlardan bəhs edilmir: “Varlığı və ya olmaması ilə bağlı sözlü ifadələr qanunsuz və texniki cəhətdən savadsız fikir tətbiqetməsidir. Bu, savadsız sürücülər üçün hazırlanmış və qanunsuz cərimələrin səbəbi olan başqa bir ixtiradır”.
 
Qazçıxarma sisteminin standartına uyğunluq baxımından bu vəziyyətdə avtomobilin köhnə və ya yeniliyi əhəmiyyət daşımır. Sürücü mühərriki o qədər yaxşı tənzimləyə bilər ki, köhnə avtomobildən çıxan qaz standartlara cavab verəcək. Əlbəttə ki, yeni avtomobillər texniki cəhətdən daha yaxşı təchiz olunub. Lakin bu, o demək deyil ki, “Jiquli”dən çıxan qaz standarta uyğun gəlməyəcək.
 
Bu fonda yenə də mövcud tələblər baxımından köhnə nəqliyyat vasitəsi parkının yenisi ilə əvəzlənməsi gündəmdədir. Yeddi il əvvəl də, istismar müddəti 20-25 il olan avtomobillərin mərhələli utilizasiyası üçün təkliflər nəzərdən keçirilirdi. Bunun müqabilində bu cür maşın sahiblərinə təzminat verilməsi - yeni avtomobillər üçün nağd pul və ya güzəştli kreditlər verilməsi müzakirə mövzusu idi.
 
Mövcud məlumatlara görə, yollarımızdakı avtomobillərin 40%-ə qədəri hətta “Avro-2” standartına da uyğun gəlmir. Avtomobil parkının əhəmiyyətli bir hissəsi yalnız 1991-ci ildə qəbul edilmiş QOST-a uyğundur, buna görə karbon dioksidin (karbon monoksid - CO) miqdarı mühərrik sürətində icazə verilən həddi 1,5%, boş sürətdə (xolostoy) isə 3,5%-dir. “Avro-1” və “Avro-2” standartlarında bu rəqəm 0,5% və 0,6%-dir.
 

Digər tərəfdən, Azərbaycanda hələ də avtomobillərin utilizasiyası üçün xüsusi bir metod yoxdur. Bu problemi həll etmək üçün insanların öz avtomobillərini sərfəli şərtlərlə atmasına və yenisini almasına şərait yaratmaq lazımdır. Güzəştli avtomobil krediti üçün şərait yaratmaq lazımdır, amma bizdə bir avtomobil almaq üçün verilən kredit faziləri “atın belindədir” və avtomobil idxal edərkən gömrük rüsumları avtomobilin özünün qiymətinə çatır. Bütün bunlar köhnə avtoparkın yenilənməsinin qarşısını alır.

 
İctimai Birlik sədrinin dediyinə görə, ətraf mühit həqiqətən zərərli tullantılardan əziyyət çəkir: “Ancaq dövlət bu problemin həllində maraqlı olmalıdır. Yerli məmurlar məsələyə geniş miqyasda yanaşmalı, zərərli qazların tullantılarının artmasının nə olduğunu başa düşməlidirlər. Ancaq bunun səbəbi, ilk növbədə, səhv tənzimlənmiş bir mühərrik, daimi tıxaclarda artan yanacaq istehlakıdır. Vətəndaşları “kəşf” edilmiş bəhanələrlə cərimələməkdənsə, avtomobillərin hərəkətinə mane olan və benzinin boş yanmasına səbəb olan yollarda düzgün olmayan parklanma problemini aradan qaldırmaq və park yerləri yaratmaq lazımdır. Halbuki məmurlarımız üçün tikintiyə bir torpaq sahəsi satmaq, orada müasir bir dayanacaq tikməkdən daha asandır”.

---

---